Wat is perfectie?

Geluk is de ultieme intrinsieke waarde; het is het optimale einddoel dat iedereen wil bereiken. De laatste jaren heeft men de overtuiging gekregen dat je gelukkig wordt als je perfect bent. Dit perfectionisme kan zorgen voor massale positieve veranderingen, maar kan nog veel meer dramatische gevolgen hebben. Sinds het perfectionisme meer belangstelling heeft gekregen, krijgt ongeveer 13 procent van de werknemers in Nederland een burn-out, zijn de depressiecijfers verdubbeld en is het aantal zelfmoorden verdriedubbeld. Het perfectionisme kan leiden tot een aanhoudend negatief zelfbeeld en levert vaak meer ongeluk dan geluk op.

Tekst: Faye Driebergen

Een imperfecte definitie
Toch gek dat het perfectionisme dan nog zo populair is. Als je de boekenwinkel inloopt vind je genoeg boeken die draaien om perfect worden en zoveel mogelijk gebreken elimineren. Maar in al deze boeken wordt een andere definitie gegeven voor perfectie of volmaaktheid. Geen wonder dat de mensheid nog steeds gebrekkig is. Het lijkt mij dat we eerst duidelijk in ons hoofd moeten hebben wat perfectie eigenlijk inhoudt. Zo hebben we, na al dat ploeteren voor perfectie, in ieder geval wat we willen. Wat alle boeken en artikelen gemeen hebben in hun definitie van perfectie, is dat een perfect mens of voorwerp geen gebreken mag hebben. De schrijvers vervormen hun definities overigens wel, zodat ze hun standpunt kunnen bepleiten. Ik beschrijf perfectie als: geen gebreken bevattend, zo goed als maar kan. Deze definitie roept, zoals elke andere definitie van een filosofisch begrip, veel vragen op.

Het geheel van onderdelen
De eerste vraag die te boven komt, is de vraag of iets perfect kan zijn, ook al bestaat het niet uitsluitend uit perfecte eigenschappen. Hierbij is het belangrijk of je, bij beoordeling van de perfectie van iets, datgene ziet als een geheel óf als een bundel van eigenschappen of onderdelen. Neem bijvoorbeeld een stofzuiger. Als je aan een stofzuiger denkt, denken de meeste mensen waarschijnlijk aan de stofzuiger zelf en niet aan alle tandwieltjes en onderdeeltjes waaruit deze bestaat. Voor het perfectionisme is het belangrijk of je iets als geheel ziet of niet. Wie namelijk naar het geheel kijkt, kan zeggen dat je ondanks gebrekkige eigenschappen toch perfect kan zijn. Dit betekent dat je stofzuiger kan bestaan uit allemaal roestige onderdeeltjes, maar dat de stofzuiger in het geheel nog steeds perfect werkend is. Dan zijn de gebrekkige eigenschappen dus niet nadelig voor je perfectie en kan je alsnog perfect zijn, ook al bezit je geen of maar enkele perfecte eigenschappen.

Dit zou alle lifecoaches meteen failliet doen gaan, want dit betekent dat we niet per se al onze gebreken moeten aanpassen en dat het voor de mens dus niet erg is om gebrekkige eigenschappen te hebben. Elke stofzuiger kan dus perfect zijn, ook al bestaat hij uit niets dan roestige onderdeeltjes. Maar dit zou wel weer tegen de definitie van perfectie ingaan, want als je gebrekkige eigenschappen hebt, heb je dus gebreken. En als je gebreken hebt, ben je dus volgens de definitie van perfectie niet perfect. Lastig hoor…

Exclusieve perfectie
Doorgaans gaan wij ervan uit dat er niet slechts één perfect ding bestaat. Bijna elk meisje uit een missverkiezing heeft de ‘perfecte’ lach en een ‘perfect’ lichaam. Maar het valt te betwijfelen of er eigenlijk wel meerdere dingen tegelijk perfect kunnen zijn.

Als je twee verschillende perfecte dingen hebt, betekent dat dat ze beide geen gebreken hebben, ze zijn immers perfect. Maar als ze beide perfect zijn op een andere manier, hebben zij blijkbaar wel gebreken, want ze hebben eigenschappen niet die de ander wel heeft. Dit levert dus een paradox op.

Hieruit volgt daarom de vraag: kan iets ook perfect zijn op zijn eigen manier? Dat wil zeggen: moet iets om perfect te zijn, beschikken over alle eigenschappen die leiden tot perfectie? Kan iets met een andere samenstelling ook perfect zijn en kunnen daarom meerdere dingen tegelijk perfect zijn?

Als je ervan uitgaat dat je perfect kan zijn op slechts één manier én je ervan uitgaat dat een perfect iets alleen maar bestaat uit perfecte eigenschappen, dan maak je het jezelf erg lastig. Dit betekent namelijk dat je je hele leven bezig bent om al je eigenschappen perfect te maken en dat kan dan maar op één manier. Dat is hetzelfde als je voortdurend Barbie probeert te zijn; niet erg realistisch dus. Maar voor theïsten kan het ook betekenen dat het perfecte wezen God is. Of ze in hun leven naar perfectie streven, hangt dan verder af van de tak van geloof die ze aanhangen.

De uitzichten
Je kan er ook vanuit gaan dat er één ultieme stofzuiger bestaat, maar dat deze stofzuiger niet per se uit uitsluitend perfecte onderdeeltjes bestaat. Waarschijnlijk heeft dit tot gevolg dat je een lang en triest leven leidt, omdat je nog steeds streeft naar één vorm van perfectie. Het mag dan zo zijn dat niet elke eigenschap perfect hoeft te zijn, maar denk vooral niet dat je er dan makkelijk vanaf komt. Je kan ook, zoals een verstandig persoon zou doen, accepteren dat je gebreken hebt en dat het nou eenmaal niet realistisch is om een specifiek ideaal na te streven. In plaats van bij de pakken neer te zitten en de zoektocht naar perfectie op te geven, kan je jezelf ook verbeteren binnen je beperkingen. Focus je op de dingen die je wél kan en gebruik deze om geluk te vinden, ervan uitgaande dat je dat zoekt.

Je kan er natuurlijk ook van uitgaan dat je op verschillende manieren perfect kan zijn. Dit maakt alles een stuk makkelijker. Ga je in combinatie hiermee ervan uit dat je niet volledig hoeft te bestaan uit perfecte eigenschappen, dan ziet alles er erg rooskleurig uit. Dit betekent namelijk dat je gebreken kan hebben en alsnog perfect kan zijn op je eigen manier. Je kan alle zelfhulpboeken weggooien en inruilen voor zelfliefdeboeken! Maar als je meent dat je uitsluitend perfecte eigenschappen moet hebben om perfectie te bereiken, kan je de zelfhulpboeken weer uit de vuilnisbak vissen. Ook deze methode leidt weer tot eindeloze zelfhaat en een continue drang om jezelf te veranderen. Verandering kan echt wel goed zijn, maar wanneer je doel totaal onrealistisch is – wat perfectie is – wordt het ongezond en mogelijk gevaarlijk.

Streven naar leven
Streven naar perfectie is ongelooflijk verleidelijk. Ook ik heb dagelijks moeite om niet het allerbeste van mezelf te vragen. Ook ik krijg een overweldigend gevoel van teleurstelling wanneer ik ook maar een minuscuul foutje maak. Hierdoor kan ik jullie des te beter vertellen dat dit niet de manier van leven is. Voordat we streven naar perfectie moeten wij ons realiseren dat wij überhaupt niet weten wat perfectie is. Als de samenleving niet eens duidelijk kan vaststellen wat perfectie inhoudt, lijkt het me onzinnig om er continu naar te streven. Gebreken onderscheiden ons van anderen. Ze zorgen dat we fouten maken, waarvan we lessen leren en ze houden ons nederig. Ik ervaar zelf perfectie als iets wat in meerdere vormen kan komen en wat niet per se bestaat uit uitsluitend perfecte eigenschappen, haast imperfect. Ik zal jullie vertellen dat het geen nut heeft om ergens naar te streven waarvan je weet dat het onrealistisch en misschien niet eens wenselijk is. Het lijkt me echt niet zo slecht om een beetje imperfect te zijn. Ik denk dat het meer geluk oplevert om je kostbare tijd te steken in het gebruikmaken van je goede eigenschappen en gewoon je leven te leven, dan al je tijd te spenderen om jezelf te veranderen in iets wat je niet bent. En als je je nog steeds beperkt voelt in je leven door je gebreken: zoek een nieuwe hobby!