Waarheid is iets dat reist
Soms sta ik ‘s ochtends op, en dan voelt het alsof alles om me heen bestaat uit mist, alsof alles dat ik zie en voel slechts een schaduw is van wat het echt is. Op dat soort momenten begin ik te twijfelen aan de echtheid van dit bestaan. Want als alles nep kan voelen, kan het dan ook wel echt voelen? Of is alles wat wij meemaken slechts een illusie, en is de waarheid van ons bestaan, ons denken, onze waarneming, iets heel anders? Op die momenten blijf ik op mijn bed zitten en denk ik na over de definitie van waarheid. Om me veilig te laten voelen, schiet ik altijd heel snel door naar de vastheid van waarheid. Ik verwijder de vraagtekens.
Tekst: Marah van Andel
Stel je voor: het moment dat een boom omvalt in een bos hier ver vandaan, dan gebeurt dat echt, toch? Dat is de waarheid. Zelfs als er niemand is om die boom te zien of horen vallen, of om de vibraties van de aarde na de val van de boom te voelen, valt de boom toch. Dat is wat er gebeurt. De boom valt.
Waarheid is iets dat vaststaat. Waarheid is dat wat er gebeurt.
Dat die boom valt, dat is een feit. Hetzelfde geldt voor alle abstracte dingen zoals wiskunde en natuurwetenschappen. Zelfs voor de psychologie, hoewel dat dan weer minder abstract is.
Een wiskundig probleem zoals de wortel van negen, heeft niet als oplossing min zeven. Dat het antwoord drie is, is een feit. Waarheid. Dat zwaartekracht ervoor zorgt dat alles op de aarde blijft, is ook een feit en dus meteen waarheid. Maar hetzelfde geld voor de mentale toestand van mensen. Op het moment dat jij opmerkt dat er een gevoel in jouw lichaam zit dat jij bestempelt als ‘verdriet’, is dat net zo goed een feit en dus waarheid. Jouw verdrietige gevoel is iets dat gebeurt, dat waar te nemen valt en dat dus net zo echt is als die zwaartekracht en wiskundige problemen. Die emotie zal dan wel niet waargenomen kunnen worden door de mensen om jou heen, maar dat maakt helemaal niet uit. Zolang dit gevoel een feit is voor jou en jij dit kan voelen, gebeurt het en is het – ja, ja, opnieuw – waarheid.
Waarheid als geloof
Nu kan ik me voorstellen dat jij het niet eens bent met mijn stelling hier. Sterker nog, ikzelf ben het niet helemaal eens met deze stelling. Heb je door wat ik gedaan heb? Ik heb jou voor een moment laten geloven dat ik geloofde dat er zoiets bestaat als ‘waarheid’. Misschien heb ik je zelfs zover kunnen krijgen dat je vond dat ik best een goed punt had. Maar volgens mij heb ik dat goede punt helemaal niet.
Via deze weg komen we aan bij mijn tweede conclusie: hoe hard je het ook probeert, waarheid is niet iets dat vaststaat. Waarheid is een geloof. Misschien niet zo’n geloof als het christen of jodendom, maar wel een geloof. Laten we even terugspoelen naar mijn voorbeeld over de wiskunde, de natuurkunde en de psychologie. Een wiskundig probleem heeft een formeel antwoord, dat is waar. Maar bevat dat antwoord dan meteen waarheid? Is dat kleine cijfertje, die drie, is dat waarheid? Wie weet verzinnen we over 100 jaar wel dat de wortel van negen helemaal geen drie is, maar wel min zeven. Is dat dan minder waar? Wij spreken met zijn allen af dat het antwoord drie is, maar het ware antwoord bestaat misschien helemaal niet.
Als we kijken naar het voorbeeld van de emoties en het psychische, dan zit er tot op bepaalde hoogte zin in wat ik heb gezegd. Op het moment dat jij een emotie voelt, is dat voor jou de waarheid. Jij gelooft dat deze emotie op dat moment echt is, en reageert hierop door bijvoorbeeld te gaan huilen. Maar wellicht sta je de ochtend daarna op, en voel je je kiplekker. Dan is op dat moment de waarheid van het verdriet geen waarheid meer. Maar dat was het wel. Waarheid is iets vloeiends, iets dat reist.
De waarde van waarheid
Maar dan kun je je afvragen; als waarheid iets vloeiends is en dus steeds verandert, wat is dan de waarde van waarheid? Wat blijft er over als niks en tegelijkertijd alles waarheid kan zijn? In onze maatschappij, de maatschappij waarin er constant dingen bewegen, ben ik bang dat die waarde vrijwel nihil is. Ik denk echter niet dat dat een probleem is, aangezien het voor mij gaat om de persoonlijke waarde van waarheid in geloof. Daar zitten namelijk ook gradaties in, en aangezien ieder mens verschillend is met verschillende waarden en moraal, is het lastig om de waarde van die alsmaar veranderende waarheid vast te stellen. Toch ga ik een poging wagen om mijn visie op ‘de waarde van waarheid’ uit te leggen.
Waarheid heeft waarde zolang het geloofd wordt. Door jezelf, of door een groep. Een waarheid kan onwaar blijken, zo werd in de middeleeuwen bijvoorbeeld gedacht dat de aarde in het middelpunt van ons zonnestelsel stond. Nu geloven wij dat de zon het middelpunt is. Als je mensen toentertijd geprobeerd had te vertellen dat de zon het middelpunt is, hadden ze je op de brandstapel gegooid voor ketterij. Dat geeft weer hoe waarheid constant verandert van waarde. Wat ik in mijn eerste alinea heb verteld, is voor mijzelf onwaar en waardeloos, maar voor deze column was het tijdelijke waarheid en dus van een bepaalde waarde.
Om deze waarde vast te stellen denk ik dat we een schaal op moeten stellen van verschillende waarden van waarheid. Laten we beginnen met drie waarden 1, 2, en 3. Hierbij is 1 de hoogste waarde: de waarde van een constante, feitelijke waarheid. Bijvoorbeeld: ‘er is iets dat denkt op dit moment’. De volgende waarde is 2: de waarde van tijdelijke waarheden, zoals wetenschap, die altijd weer vergooid kan worden door nieuwe theorieën. Dit is de meest voorkomende waarheid. Als laatste is er 3, de laagste waarde: de waarheid zonder waarde, dat op geen enkele manier waarheid kan zijn. Bijvoorbeeld: er is niks wat op dit moment is. Deze ‘waarheid’ kunnen we ook wel als ‘onwaarheid’ bestempelen.
Als we uitgaan van deze drie waarden, is het indelen van de waarheid plots een stuk makkelijker en duidelijker.
Oneindige gradaties van waarheid
Als we deze waarden vervolgens toepassen op onze dagelijkse portie sociale media en nieuws, zien we dat we eigenlijk onze 2 ook weer op moeten delen in gradaties. We hebben tenslotte te maken met fake news, wat voor een minder lange periode voor waarheid aangezien kan worden dan gefotoshopte foto’s van modellen. Die modellen zijn dan weliswaar niet écht zo ‘perfect’, maar veel mensen geloven dit wel. Dit zou dan moeten behoren tot een zogenaamde categorie 2.1, waarna het nepnieuws tot de zogenaamde categorie 2.2 zou moeten behoren. Dit zou zo zijn omdat het nepnieuws voor de waarnemer dichter bij de onwaarheid zit dan de gefotoshopte foto’s.
In het nepnieuws zitten ook weer verschillende soorten waarheid. De ene leugen is geloofwaardiger dan de ander. Zo zouden we eeuwig door kunnen spitten, op onze eeuwige zoektocht naar die échte waarde van waarheid. Het punt is dat die er niet is. Waarheid en haar waarde zijn constante schommelende factoren, los van elkaar, maar toch verbonden. Wij zullen hoogstwaarschijnlijk nooit die zogenaamde waarde van waarheid tegenkomen.
Maar wat zou het ook? Moet waarheid een waarde hebben? Waarom zouden we niet gewoon lekker geloven wat we willen geloven? De waarde van waarheid blijft ongedefinieerd en vloeibaar. Maar dat is mijn mening. Mijn waarheid. Wellicht is het je ook opgevallen dat ik mijzelf in mijn tweede conclusie heb tegengesproken. Om mezelf maar even te citeren: ‘Waarheid is een geloof.’ Zie je wat daar gebeurde? Ik had het zelf pas door toen ik mijn column voor de tweede keer doorlas. Ik zet deze zin namelijk neer als waarheid. Alsof dat wat ik zeg, dat waarheid een geloof ís, het ware is. Maar net als met religie in Nederland, mag jij geloven wat je wilt. Misschien geloof jij niet dat waarheid een geloof is, maar dat het wel vaststaat. En dat juich ik absoluut toe. Dat zou namelijk betekenen dat ik mijn punt nog standvastiger kan innemen: jij gelooft namelijk iets anders dan ik, dus we hebben verschillende waarheden over waarheid.
Maar moet ik dat wel doen, dat vaststellen, als ik zeg dat waarheid vloeiend is? Daar ben ik nog niet helemaal uit. En ik hoop jij ook niet.
