Train uzelve voor een soepele geest in een gezond lichaam

Van René Descartes tot David Hume: filosofen zijn niet echt de types die je joggend met zweetbandjes om hun polsen voorbij ziet komen. Terwijl juist filosofen volgens Damon Young fit horen te zijn. In zijn boek Filosoferen over beweging en sport bestrijdt hij de moderne misvatting dat sporters hersenloos en dom zijn en filosofen zwak en ongezond. We moeten sporten weer bekijken zoals de oude Grieken dat deden. 

 Tekst: Anne Schaap

De oude Grieken waren vrijwel allemaal sporters. Zo noemde dichter Homerus Achilles een ‘snelle renner’ en beschreef hij hoe Odysseus in een hardloopwedstrijd won van held Ajax. Sporten was door de vele oorlogen een militaire plicht, maar tijdsgenoten roemden de sporters niet alleen vanwege hun lichamelijke fitheid. Sporten zou volgens hen ook zorgen voor de ontwikkeling van deugden. Zo riep Socrates zijn leerling Epigenes eens tot de orde met de woorden ‘wat zie je er toch fysiek verwaarloosd uit’, omdat zijn luiheid tot verloedering van karakter en denken zou leiden.

Het nut van ijsberen

De Australische filosoof Damon Young – zelf fanatiek sporter – grijpt terug op de oude Grieken en bepleit dat we vanwege meer dan alleen onze gezondheid moeten bewegen. Volgens hem kan sporten een intellectuele en ethische uitdaging zijn. Via zijn eigen ervaringen en citaten van filosofen en topsporters ontdekt Young dat zwemmen in open water nederig maakt en voor een gevoel van eenheid en kalmte zorgt; dat je door vechtsporten leert om gaan met pijn en agressie leert kanaliseren; dat je door de kick van sprintjes trekken trots wordt, waardoor je met een versterkt zelfbeeld wegloopt; dat je door yoga vertrouwd raakt met je eigen lichaam en dat teamsporten naast het aanleren van samenwerken ook laten zien dat zelfopoffering soms een hoger doel dient. Ook leer je door sport omgaan met regels – lees wetten – die gecompliceerd zijn en regelmatig subjectief lijken. Je leert je te verhouden tot jezelf en de wereld om je heen, aldus Young.

Sporten daagt de mens dus uit zichzelf te ontwikkelen tot meer dan alleen een spierbundel. Naast persoonlijke ontwikkelingen is beweging belangrijk doordat het letterlijk onze gedachten beïnvloedt, stelt Young. Soepel en origineel denken kan niet zonder beweging van het lijf – daarom heeft ijsberen door een kamer nut.

Volgens Young en vele filosofen is wandelen bij uitstek de activiteit die het denken positief beïnvloedt. Nietzsche zei ooit al: ‘Alleen ideeën die tijdens het wandelen worden bedacht hebben enige waarde.’ De eentonige inspanning zorgt volgens Young voor een afwisseling met onze ‘normale, vastgeroeste manier van denken. Het ontbreekt ons meestal niet aan focus, maar aan mentale soepelheid.’ En precies die soepelheid kan volgens hem worden bereikt door het maken van een stevige wandeling. Als bewijs voert hij Darwin aan die wandelen zag als ‘hard nadenken’ en die regelmatig tot revolutionaire ideeën kwam tijdens zijn dagelijkse ommetje.

Lichaamloos leven

Tegenwoordig leiden we volgens Young bijna allemaal een ‘lichaamloos leven’. Als we al sporten dan doen we dat vanuit de behoefte gezond te zijn. Dat duidt op een achterhaald geloof in de strikte scheiding tussen lichaam en geest. Vele van ons hangen zo’n dualisme aan: achter het bureau wordt nagedacht en in de sportschool wordt gezweet. Wanneer we ons ongezond voelen gaan we naar de sportschool, om het falende lijf weer een gezonde boost te geven. En wanneer we ons weer gezonder voelen of het niet meer kunnen opbrengen om te gaan, stoppen we tijdelijk, om een paar maanden later weer terug naar de sportschool te gaan. Zulk gedrag stimuleert volgens Young het idee dat geestelijke en fysieke arbeid elkaar uitsluiten, alsof het verschillende werelden zijn met elk hun eigen uniform.

Dit type dualisme is ongezond: ons lichaam is geen gereedschap dat je alleen hoort op te merken wanneer er iets mis mee is. Door zo’n dualistische blik lijkt sporten iets doms en wordt sporadisch sporten gestimuleerd. Lichaam en geest zijn juist één, bepleit Young. Socrates stelde al dat Atheners met een goed verzorgd lichaam een aangenamer en mooier leven hebben en zorgen voor een betere toekomst voor hun kinderen.

Denken met je lichaam

De oude Grieken wilden meer zijn dan een denkende geest of een poserend lichaam. Ze streefden naar ‘heelheid’, omdat juist de nauwe samenwerking tussen lichaam en geest de mens definieerde. Denken doe je met je hele lichaam en niet alleen met het brein. Een gesprek verloopt letterlijk anders wanneer je het stilzittend of wandelend voert. Juist voor filosofen is het dus nuttig om uit de luie stoel te komen en al wandelend te reflecteren. Zo train je jezelf op alle fronten. Wanneer je dat niet doet, zei Socrates lang geleden, dan zal ‘vergeetachtigheid, moedeloosheid, somberheid en uitgelatenheid bij veel mensen vanwege hun slechte conditie een zo grote invloed hebben op hun manier van denken dat zij aan al hun kennis niets meer hebben.’ Denk daar nog maar eens over na, maar doe dat wel tijdens een stevige wandeling.

Gouden combinatie 

Youngs filosofische reflectie op sport resulteert in een vermakelijk boekje. Dit verkleinwoord is echter bewust gekozen, want Filosoferen over beweging en sport is geen zwaargewicht waar je training voor nodig hebt. Extra krachtvoer vanuit filosofische bronnen had gemogen en ook zijn argumentatie had soms steviger kunnen zijn. Zo schetst Young een eenzijdig beeld door niet te belichten dat sport ook in negatieve zin kan uitdagen. Sport kan bijvoorbeeld verslavend werken en daardoor ongezond worden. En moraliteit kan ook op een negatieve wijze tentoongespreid worden op het sportveld. Young waagt zich bijvoorbeeld niet aan een reflectie op valsspelen. Wel biedt Damon Young een vermakelijke en toegankelijke inleiding in het onderwerp. Laat dit boek een startschot zijn voor verdere training in de gouden combinatie van filosofie en sport.

Damon Young, Filosoferen over beweging en sport. Ten Have, 2015.