Positieve discipline

Het is inmiddels een klassieker: het onderscheid dat Isaiah Berlin maakte tussen vrij zijn van dwang en vrij zijn om te ontplooien. Voor zover die laatste, ‘positieve’ vrijheid om een eigen discipline vraagt, roept ze echter een nieuwe spanning op. ‘Zoals een mes een brood kan snijden en iemand kan doden, zo kan discipline levenswensen in vervulling doen gaan én tot totale onderwerping leiden,’ stelde Marli Huijer in Discipline (2013). Wanneer bevordert discipline vrijheid en wanneer pakt ze slecht voor haar uit? Paul Teule zette zijn mes in de Vrijheid voor gevorderden.  

Tekst: Gerrit Kruis

Hoe moet je de maatschappelijke ruimte inrichten opdat mensen hun vrijheid kúnnen waarmaken in het realiseren van ambities en dromen? Met die vraag begint Paul Teule zijn zoektocht naar de goede ordening waarin van een ‘vrijheid voor gevorderden’ daadwerkelijk sprake kan zijn. Waar deze vrijheid eigenlijk op neerkomt bespreekt Teule aan de hand van de drie domeinen waarin zij volgens hem haar concrete vorm aanneemt: de economische vrijheid, de meningsvrijheid en de opvoeding en begeleiding van jongeren naar volwassenheid.

Economische vrijheid 

Goede marktwerking vraagt een zekere ordening van overheidswege. Dit geldt zowel op nationaal als op internationaal niveau. Het gaat om het scheppen van voorwaarden opdat de economische mededinging op een faire manier plaats kan vinden. Daarbij draait het om meer dan het tegengaan van prijsafspraken of kartelvorming. De deining die onlangs is ontstaan over het mogelijke Transatlantic Trade & Investment Partnership (TTIP) tussen de EU en de VS maakt duidelijk dat er niet minder op het spel staat dan wat we onder (on)wenselijke wijzen van produceren en consumeren verstaan.

Terecht maakt Teule zijn lezer attent op de trend onder Westeuropese politici om het ‘vermaledijde Brussel’ van alles de schuld te geven en de EU als disfunctioneel uit te leggen teneinde electorale succesjes binnen te harken. Juist van hen zouden we meer openheid moeten kunnen verwachten over het nut van internationale afspraken in het licht van economische vrijheid, aldus Teule.

De mening als mening 

Van de deelnemers aan het publieke debat mag worden gevraagd dat zij niet voortdurend de grens opzoeken naar wat toelaatbaar is, vindt Teule: dat is namelijk waar vrije meningsuiting overgaat in opzettelijke belediging. Tegelijkertijd mag van ‘gevorderden in de vrijheid’ worden verlangd dat  ze tegen een stootje kunnen.  Het mag immers niet zo zijn dat, na een vermeende belediging, alleen het zich-beledigd-voelen nog onderwerp van gesprek is.

In een maatschappelijk debat hebben gevorderden daarentegen altijd oog voor de inhoud van het gesproken en geschreven woord. Dat vraagt, hoe moeilijk dat vaak ook blijkt te zijn, om acceptatie van en kritische afstand tot eigen en andermans gevoelige snaren. Indien de gedragsregels die daaruit voortvloeien door de deelnemers worden gevolgd, blijft er ruimte voor onverveerd debat waarin een mening als mening recht gedaan wordt.

De groei naar volwassenheid 

Wil men de cultuur van vrijheid voor gevorderden ook voor de toekomst behouden, dan behoeft de begeleiding van adolescenten naar volwassenheid bijzondere aandacht. ‘De ontwikkeling van jongeren hangt af van de ecologie die volwassenen hun bieden,’ stelt Teule dan ook. Om die uitspraak te schragen bespreekt Teule enige neuropsychologische inzichten in de ontwikkeling van het adolescente brein. Daarmee komt als een paal boven water te staan waarom aandacht voor de genoemde  ecologie onontbeerlijk is.

Al met al nodigt Vrijheid voor gevorderden uit tot optimisme. Volgens Teule bestaat er in Nederland nog steeds genoeg aandacht voor het handhaven en bevorderen van de mogelijkheden tot positieve vrijheid. Daar moeten we wel zuinig op zijn. Met zijn boek wil Teule ons daar zeker toe inspireren. Niet voor niets vangt hij ieder hoofdstuk aan met een fraaie passage die over het belang van positieve vrijheid geen twijfel laat. Het is, tot slot, bemoedigend een betoog te lezen dat door zijn nuance zelf al de ‘gevorderde’ uit de titel aanroept en in actie laat komen. Daarom is dit boek een echte aanrader ─ zowel voor beginners als voor gevorderden.

Paul Teule, Vrijheid voor gevorderden. Boom, 2016