PETER-PAUL VERBEEK / DE VLEUGELS VAN ICARUS. HOE TECHNOLOGIE ONS DWINGT TOT EEN NIEUWE MORAAL
Tekst: Lotte de Groot
Techniek is overal. In ons dagelijks leven komen wij objecten tegen die wij kunnen inzetten of gebruiken om de wereld makkelijker te hanteren: lichtknopjes, scharen en telefoons, maar ook pillen of elektroden die het menselijk gedrag kunnen veranderen. De ontwikkeling van techniek lijkt een onstuitbaar proces, en de consequenties zijn steeds ingrijpender. In toenemende mate dringt zij door tot bijna alle facetten van het leven. Onze vriendschappen onderhouden we via Facebook, ons voedsel is in een kas geproduceerd, en ons werk vindt op een computer plaats; zelfs onze liefde vinden we tegenwoordig via een app.
De gestaag groeiende rol van techniek in onze leefwereld roept vragen op. Hoe moeten we omgaan met techniek? Kunnen we voorspellen wat de sociale consequenties zijn van een technische uitvinding? Wat is haar culturele en sociale rol? Techniekfilosoof Peter-Paul Verbeek onderzoekt in zijn boek De vleugels van Icarus. Hoe technologie ons dwingt tot een nieuwe moraal deze en andere vragen. In discussies over techniek worden vaak de rivaliserende posities ingenomen die ofwel ‘tegen’ deze snelle ontwikkeling en grote impact van techniek zijn, ofwel ‘voor’. Dit is een onzinnige stellingname, aldus Verbeek. De grote rol van techniek in ons leven is onmiskenbaar. De kunst is om het juiste midden te vinden.
Technische ontwikkelingen hebben de neiging om sociaal en cultureel gezien dingen te doen die de ontwerper van te voren helemaal niet had voorzien. Verbeek geeft het voorbeeld van de echoscopie, een techniek die oorspronkelijk ontwikkeld is om zeemijnen mee op te sporen, maar uiteindelijke een enorme impact heeft gehad op de praktijk van abortus. Deze techniek confronteert ons dan ook met nieuwe ethische vragen. Zij heeft niet alleen een sociale impact op de praktijk van abortus, maar dwingt ons ook om opnieuw te articuleren wat een goed leven is, zowel voor een kind als voor de ouders. Techniek en ethiek zijn hier onlosmakelijk met elkaar verbonden. In De vleugels van Icarus onderzoekt Verbeek deze moraliteit van techniek. Hoe kunnen we een zinvolle invulling geven aan onze interactie met techniek? Verbeek: “We moeten leren leven met de technieken die we zelf maken, zoals Icarus moest leren vliegen met zijn vleugels.”
Verbeek pleit in zijn boek voor een beter begrip van de consequenties van bepaalde technische ontwikkelingen op het menselijk leven. Als we hier meer grip op krijgen, zouden we bij het ontwerpen van technieken al rekening kunnen houden met hoe zij uiteindelijk ons leven zullen vormgeven.
