Persoon zijn in het digitale tijdperk

Monica Meijsings boek Waar was ik toen ik er niet was werd gepubliceerd in 2018. Het begint met een anekdote die erg herkenbaar zal zijn voor degenen die bekend zijn met Meijsings droge humor. Als ze wakker wordt na een operatie, vertelt een verpleegkundige haar dat het een bloedige zaak was die een andere verpleegkundige spontaan liet flauwvallen, waarop Meijsing antwoordt: ‘Blij dat ik er niet bij was, dan.’ Ze ontleedt vervolgens deze grap, waarbij ze uitlegt dat ‘Ik was er niet bij’ tegelijkertijd best juist en vreemd klinkt. Zo gooit ze de lezer meteen diep in een filosofische discussie. Hoe moeten we de uitspraak begrijpen dat er een ‘zwart gat’ is in mijn bewustzijn als ik onder narcose ben? Kunnen we die uitspraak ophelderen? Immers was ik niet bewust tijdens de narcose maar ik was me er wel van bewust dat ik onder narcose ging en meteen daarna wakker werd. Om het spreken over een zwart gat in mijn bewustzijn te kunnen plaatsen moeten we de bewering kunnen verklaren dat er een ‘ik’ was toen ik onder narcose was, toen er geen bewustzijn was, en toen er geen eerste persoon perspectief was. De uitspraak dat ik er onder narcose niet was, lijkt waar vanuit een eerste persoon perspectief, maar is vreemd vanuit het zogenaamde derde persoon perspectief, het perspectief dat iemand van buitenaf bekijkt en zo duidelijk opmerkt dat de persoon niet verdwijnt, zelfs wanneer ze onder narcose is.

Interview: Alfred Archer, Maureen Sie & Nathan Wildman

Om de vraag te beantwoorden waar ik was tijdens de narcose moeten we volgens Meijsing de vraag beantwoorden wat ik ben: een lichaam, een perspectief op de wereld, of een bewustzijn? Als we die vragen hebben beantwoord, moeten we nadenken over de voorwaarden waaronder ik blijf bestaan en over hoe we moeten denken over waar we zijn en of we zijn tijdens een narcose. Haar antwoord neemt ons mee door filosofische discussies over wat bewustzijn, een persoon zijn, en het concept van ‘een zelf’ met elkaar te maken hebben, hoe al deze onderwerpen precies relateren aan ons bestaan als lichamelijke wezens, hoe we moeten denken over de bestaansvoorwaarden van personen, hoe onze natuur als personen zich verhoudt tot onze natuur als belichaamde en handelende mensen en hoe menselijk bewustzijn ontstaat.

Waar was ik toen ik er niet was is een aanrader voor iedereen die Nederlands spreekt en we hopen dat het binnenkort naar het Engels wordt vertaald voor wie dit niet kan. Niet alleen neemt het je mee door de filosofische discussies over dit onderwerp en illustreert het die discussies daarbij levendig met veel interessante casestudies uit de neurologie, neurowetenschap en psychologie, het verwoordt ook Meijsing eigen perspectief daarop. Het is dit perspectief – waarvan ze de basis zelf zal presenteren – dat ons deed afvragen wat haar gedachten zijn over sommige problemen die door het internet, virtual reality, sociale media en kunstmatige intelligente zijn ontstaan met betrekking tot onze zelfperceptie en ideeën over het zijn van een persoon. We besloten het haar te vragen. Van het interview vind je hieronder het begin.

Introductie
AA & MS: Voor we beginnen, wat geweldig dat je bereid bent om dit te doen! We hebben erg uitgekeken naar dit interview met jou over het onderwerp ‘persoonlijkheid in het digitale tijdperk’. Zou je ons, om te beginnen, iets meer kunnen vertellen over je kijk op personen en persoonlijkheid?

MM: Graag gedaan! Dat is geheel wederzijds, ik bespreek deze onderwerpen graag met jullie.

Mijn positie houdt in dat je onderscheid moet maken tussen twee verschillende vragen: de eerste vraag is wat voor soort wezens wij als mensen zijn. De tweede vraag is wat een persoon is. Die eerste vraag is een metafysische, en vraagt om een metafysisch antwoord. Wat ik probeer te doen is een soort beschrijvende metafysica. In een notendop houdt dat in dat ik pleit tegen zowel lichaam-geest dualisme als fysicalisme en voor een dubbel-aspecttheorie of neutraal monistische metafysica voor de mens. Maar – en dit is controversiëler – de tweede vraag is helemaal niet metafysisch. Ik ga in tegen het idee dat er iets is als een metafysisch echt-bestaande categorie van personen die losstaat van de categorie van mensen of menselijke organismen. In plaats daarvan kies ik voor een relationeel en compleet mensafhankelijk begrip van wat een persoon is. De praktijk waarbij we sommige wezens in onze al bestaande samenleving van personen toelaten, gaat vooraf aan een kenschetsing van wat een persoon is. Dat houdt in dat elke uitleg van wat een persoon is, deze praktijk volgt en zo met de tijd of cultuur verandert, zoals alle praktijken dat doen. Ik vind dit zelf een enge positie, omdat er op deze manier niets is dat deze praktijken een gegronde basis geeft, en dat lijkt een diepgaand relativisme te impliceren over wat persoon zijn is. Echter, ik wil ook graag geloven dat er manieren zijn voor het toelaten van personen die we normatief kunnen evalueren: dat we ongelijk kunnen hebben in sommige praktijken en ernaar zouden moeten streven om de juiste praktijken te hebben. Dat bindt me aan een soort moreel realisme, en ik weet dat dat een positie vol moeilijkheden is. Maar, zoals Maureen me eens vertelde, ik ben niet verplicht om alle filosofische problemen op te lossen. (Pfieuw!)

Dus ja, ik geloof dat er geen gegronde basis is voor het begrip persoon zijn, en dat het daarmee aan ons, de samenleving van personen, is om mededingers naar persoon zijn juist te behandelen.

Verder lezen? Klik hier voor de rest van het interview (in het Engels). Deze vertaling van het begin van het interview is gemaakt door Maaike Rijntjes.

Waar was ik toen ik er niet was?

Monica Meijsing

Uitgeverij: Vantilt
Jaar: 2018

Waar ben je als je onder narcose bent? Lig je gewoon op de operatietafel, tijdelijk buiten bewustzijn, of is de ‘echte’ jij daar helemaal niet bij? Om die vraag te beantwoorden, moet je weten wie je uiteindelijk bent: wie of wat is de ‘echte’ jij? Veel mensen vinden psychologische kenmerken belangrijker voor hun identiteit dan lichamelijke eigenschappen – ze zijn eerder hun geest dan hun lichaam.