Prof. Hans Achterhuis en Dr. Tinneke ​
Beeckman, in naam van het Vlaams-Nederlands FORUMvoorFILOSOFIE

Is de filosofie een achterhaalde discipline? Kan ze alleen maar wachten tot de wetenschappen en technocraten échte antwoorden geven, en is ze daardoor haar relevantie verloren? Wij durven dat sterk te betwijfelen. Gedegen filosofisch onderzoek – zowel binnen als buiten de academische wereld, niet alleen als afzonderlijke discipline maar vooral ook in relatie met wetenschap en maatschappij – blijft fundamenteel.

Voor een vreedzame en bloeiende samenleving is een filosofische basishouding belangrijk: kritisch kunnen staan tegenover zichzelf en de eigen meningen, met inlevingsvermogen naar anderen kunnen kijken en zich samen met anderen afvragen hoe een nationale en mondiale samenleving in de eenentwintigste eeuw gestalte kan krijgen.

Toch lijkt filosofie geen vooruitgang zoals de andere wetenschappen te kennen. Maar we merken de vooruitgang van de filosofie niet goed, omdat we zelf samen met het filosofische denken veranderen. We beschouwen veel dingen en situaties als vanzelfsprekend, terwijl die eigenlijk slechts dankzij eeuwenlange filosofische debatten tot stand zijn gekomen. Zo hebben de idealen van de Verlichting, die uit hard bevochten revoluties zijn voortgesproten, fundamenteel tot meer kritisch denken en open debat geleid.

Velen hebben die waarden intussen verinnerlijkt, waardoor het herhalen of beklemtonen van deze ideeën overbodig kan lijken. Voor elke nieuwe generatie moeten we die verworven erfenis echter herbronnen. Zo kan Europa ook in de toekomst op die dynamische waarden – van vrijheid, rechtvaardigheid en solidariteit – terugvallen wanneer bepaalde ontwikkelingen foutlopen, bijvoorbeeld door geweld en oorlog, dictatuur en onderdrukking of andere fasen van geestvernauwing.

Tegen herkauwen

Dat betekent niet, zoals te vaak als tegenwerping wordt geformuleerd, dat de geschiedenis van de filosofieën niet relevant zou blijven. Integendeel: om een gefundeerd alternatief te vinden voor een traditie, is een grondige kennis hiervan juist nodig. Daarom blijft ook de aandacht voor de geschiedenis van de wijsbegeerte onontbeerlijk. Wie de verschillende tradities niet leert kennen, kan alleen hedendaagse of (andere) monomane ideeën herkauwen.

Vrijheid is een kernbegrip in de westerse cultuur. Maar vanuit een bepaalde, liberale economische logica wordt vrijheid meer dan ooit vereenzelvigd met een ‘vrije markt’. Van daaruit wordt de economische waarde van het filosofische denken bekritiseerd. Maar vrijheid moet ook de mogelijkheid inhouden om nieuwe creaties te kunnen realiseren.

Precies daarin heeft de filosofie een rol. Filosofische gedachten beginnen namelijk met een paradox: de filosofie verzet zich tegen (‘para’) de ‘doxa’, de algemene opinie die op een bepaald ogenblik heerst. Filosofen laten vaak zien waarom het essentieel is anders te kijken naar heersende ideeën, die de meerderheid als vanzelfsprekend beschouwt. Filosofie bevordert de creativiteit van het denken vanuit een fundamenteel kritische ingesteldheid die niets als evident beschouwt en alle mogelijke waarheden en waarden in vrijheid wil overwegen.

Niet wat, maar wie

Anders dan bepaalde universiteiten in de Lage Landen houden de hoogst gewaardeerde wetenschappelijke centra van excellentie, zoals Oxford of Cambridge, sterk vast aan de brede, humanistische opleiding, waar filosofie een onderdeel van uitmaakt en waar studenten leren denken, essays leren schrijven, leren debatteren. Nadien komen die jongeren in een brede waaier van opleidingen terecht: rechten, economie, psychologie… Die eeuwenoude maar toch uiterst moderne centra begrijpen blijkbaar dat de echte vraag van een humane opleiding niet is wat je ermee wordt, maar wie je wordt. Je leert er daarom zowel een manier van denken als een manier van zijn.

De mens- en wereldgerichte school helpt je om het drukke leven met economische, politieke, wetenschappelijke vragen, tussentijds op te schorten. Zo kan elke enkeling tijd nemen om buiten de alledaagse gebeurtenissen te staan en een nieuw perspectief of een alternatieve levenshouding te ontwikkelen die zowel de betrokkene als de maatschappij ten goede kan komen. Op academisch vlak dient universitaire onafhankelijkheid – kunnen nadenken zonder afhankelijk te zijn van staat of politiek – het algemeen belang. Dat wil zeggen:  het belang van een mensheid die zoekt naar afgewogen en duurzame oplossingen.

Wie filosofisch wil reflecteren, heeft een vrije ruimte nodig. Dat staat interactie echter niet in de weg: toekomstgerichte onderwerpen, zoals milieuproblemen, technische en medische ontwikkelingen, grote politieke, sociale en ethische vragen, alsook economische crisissen zijn bij uitstek terreinen waarop filosofisch begrijpen en evalueren van levensbelang zijn. Daarom kunnen we niet zonder de filosofie en blijft deze discipline een onontbeerlijk onderdeel in de opvoeding van toekomstige wereldburgers.

VLAAMS-NEDERLANDS FORUMvoorFILOSOFIE

Om te voorkomen dat de Vlaamse en de Nederlandse filosofiewereld uit elkaar drijven, is het Vlaams-Nederlands FORUMvoorFILOSOFIE opgericht. Het forum wil de banden tussen de Vlaamse en Nederlandse denkers versterken door activiteiten te organiseren en het filosofische denken in de Lage Landen zichtbaar te maken.

Een van de initiatieven is een ‘Filosofische contactdag voor de Lage Landen’, een publieksbijeenkomst die afwisselend in Vlaanderen en Nederland plaatsvindt, met tête-à-têtegesprekken tussen deskundigen en filosofisch geïnteresseerden. Een eerste try-out van dit evenement vond in oktober 2015 plaats tijdens het Brainwash denkfestival in Amsterdam, onder de titel ‘Face-to-face Philosophy’. Er wordt ook gewerkt aan een databestand van filosofische initiatieven. Dat bestand wordt op termijn opengesteld voor alle organisatoren én het brede publiek.

Binnen het forum wordt samengewerkt door filosofen uit het onderwijs, door zelfstandigen, coördinatoren van filosofische organisaties, filosofische auteurs, redacteuren en vertegenwoordigers van filosofische uitgeverijen. De initiatiefnemers zijn filosofiehuis Het zoekend hert in Antwerpen, de Internationale School voor Wijsbegeerte (ISVW) in Leusden, Brandstof Amsterdam en mediapartner Filosofie Magazine. Het bestuur van Het Vlaams-Nederlands FORUMvoorFILOSOFIE wordt gevormd door de Nederlandse filosoof Hans Achterhuis en de Vlaamse filosofe en essayiste Tinneke Beeckman. Het forum werkt samen met het Vlaams-Nederlands Huis deBuren in Brussel, en DutchCulture, in Amsterdam.

Meer informatie?
Mail het Vlaams-Nederlands FORUMvoorFILOSOFIE
Klik hier voor informatie over ​
BesteBuren