Een oproep tot opstand
Boeken over de klimaatcrisis zijn er genoeg. Maar boeken die ons een handelingsperspectief bieden in het licht van haar absurditeit niet. De recente vertaling van Camus’ De mythe van Sisyphus (1942) verschijnt daarom precies op tijd, want Camus vertelt ons onder meer hoe wij kunnen omgaan met de apocalyptische situatie waarin de mensheid zich bevindt.
Tekst: Zoë Spaaij
Volgens Camus is het absurde een gevoel dat ons overvalt wanneer wij ermee worden geconfronteerd dat de wereld niet aan onze verwachtingen voldoet en dat zij niet redelijk en logisch is. Het gevoel van het absurde ontstaat bijvoorbeeld wanneer iemand die heel gezond leeft en nooit rookt ineens longkanker krijgt, terwijl iemand die jarenlang een kettingroker is 100 wordt. Of wanneer mensen in Afrika getroffen worden door natuurrampen die het gevolg zijn van de klimaatverandering, terwijl zij de minste ecologische voetafdruk hebben.
Een gevoel van iedereen
Het absurde in Camus’ essay De mythe van Sisyphus is dus een gevoel dat wij allemaal kennen. Dat is een van de redenen waarom zijn essay zo toegankelijk is. Ook schrijft Camus beeldend en gebruikt hij sprekende voorbeelden, zoals zijn absurde held Sisyphus. Gestraft door de goden moet de Griekse held Sisyphus dag in dag uit een rotsblok een berg omhoog duwen. Eenmaal boven aangekomen rolt het rotsblok naar beneden en moet Sisyphus afdalen om zijn taak opnieuw te volbrengen. Sisyphus’ taak kan dus met recht zinloos genoemd worden en niemand zal verbaasd zijn dat Sisyphus de absurde held bij uitstek is.
Aan de leesbaarheid van De mythe van Sisyphus draagt ook de vertaling van Hannie Vermeer-Pardoen bij. Zij laat woorden als ‘sedert’, ‘droefgeestig’ of ‘welnu’ achterwege, net als de talloze voetnoten die staan bij de eerdere vertaling, door C.N. Lijsen uit 2013. Waar Lijsen zich van een deftig Nederlands bedient, doet Vermeer-Pardoen recht aan het bijna sprekende taalgebruik van Camus. Waar Lijsen het nog heeft over het ‘heelal’ en ‘klaarheid’, houdt Vermeer-Pardoen het simpeler met ‘wereld’ en ‘duidelijkheid’. Lijsens bloemrijke taal maakt Camus’ essay moeilijker leesbaar en daarmee is Vermeer-Pardoens vertaling een verademing. Het essay wordt zo leesbaar voor ook de niet-academici onder ons, zeker door het ontbreken van ellenlange voetnoten. Haar nawoord neemt de rol van de voetnoten op een verhelderende wijze over en geeft ons dieper inzicht in de context van het essay en van haar vertaalkeuzes. Deze vertaling doet dus meer recht aan Camus’ stijl, die zichzelf meer zag als een journalist en schrijver dan als ingewikkeld schrijvende filosoof. Camus wilde begrepen worden en Vermeer-Pardoens vertaling maakt dat ook niet-filosofen en academici hem in het Nederlands goed kunnen begrijpen.
‘Zijn wij niet allemaal een beetje Sisyphus in het licht van de huidige klimaatcrisis?’
Waarom nu?
En dat we het essay van Camus begrijpen, is van belang. Want zijn wij niet allemaal een beetje Sisyphus in het licht van de huidige klimaatcrisis? Greta Thunbergs rede tijdens de klimaattop laat zien hoe absurd onze huidige tijd is. De wereld staat in brand en de klimaatverandering is een feit, maar toch doet niemand er iets aan. Greta’s frustratie is tekenend voor de frustratie die het gevoel van het absurde kan veroorzaken en tegelijkertijd biedt haar frustratie ook een uitgangspunt voor ‘de opstand’ die Camus in zijn essay noemt als manier om met het absurde om te gaan. Want Sisyphus heeft twee opties: hij kan zonder erbij stil te staan elke dag zijn taak volbrengen of hij kan met het volle bewustzijn elke dag zijn taak volbrengen. Voor Camus is dat een essentieel verschil: bij de eerste optie negeert Sisyphus zijn absurde situatie en kan haar ellendigheid hem overvallen. De tweede houding geeft Sisyphus daarentegen een manier om nog enig geluk uit het absurde te putten. Weliswaar is zijn taak nog steeds ellendig, maar het is wel zijn eigen taak, zijn eigen berg en rotsblok. Wij hebben een soortgelijke keuze ten overstaan van de klimaatcrisis. We kunnen het absurde gevoel negeren dat de klimaatcrisis ons geeft of we kunnen in opstand komen tegen dit gevoel door de klimaatcrisis in volle bewustzijn te omarmen, zoals Sisyphus zijn rotsblok en berg omarmt. Ook wij kunnen de klimaatcrisis niet oplossen net zomin als Sisyphus zijn lot kan ontkomen. Maar wij kunnen wel in opstand komen tegen het absurde gevoel en tot handelen overgaan.
‘Zoek niet naar zingeving, maar omarm je lot en steek niet je kop in het zand’
Dit idee van opstand zal Camus in zijn latere werk De mens in opstand (1951) verder uiteenzetten. De mythe van Sisyphus geeft ons vooralsnog alleen een kijkje in het geluk dat wij nog wel kunnen hebben in een apocalyptische situatie. Vegetariër worden en niet meer vliegen gaat de wereld niet veranderen, maar ik kom daardoor wel in opstand tegen de klimaatverandering. Dit essay is meer dan een simpele beschrijving van een psychologisch gevoel. Camus laat ons ook nu nog zien dat wij wel verantwoordelijk zijn voor ons handelen, hoe zinloos dit handelen ook is.
Deze hernieuwde uitgave van Camus is een aanrader voor iedere Camusliefhebber. Het is ook een goede inleiding in het latere werk van Camus, zoals De mens in opstand, een werk waarin hij nog meer tot revolutie oproept. Zijn antwoord op het absurde gevoel in de wereld is simpel: zoek niet naar zingeving, maar omarm je lot en steek niet je kop in het zand. In het kader van een dreigende klimaatapocalyps is dat een behulpzame gedachte. Want waarom zou je niet in opstand komen tegen de huidige manier van leven die uiteindelijk tot de teloorgang van de hele mensheid gaat leiden? Ben je nog niet overtuigd? Lees dan De mythe van Sisyphus. Een essay over het absurde. En als je het dan nog niet weet, heb je in ieder geval een mooi geschreven essay gelezen.
