De ongemakkelijke waarheid in het klimaatdebat
Het weerbericht over het klimaat voorspelt aanhoudende storm. De afgelopen vijf jaar waren de warmste vijf jaar die ooit gemeten zijn. Vanaf 2050 zullen we elk jaar met extreme weersverschijnselen te maken krijgen zoals overstromingen en stormen. IJsmassa’s smelten veel sneller dan eerder voorspeld. Deze verontrustende feiten waren de hoofdlijnen van het klimaatrapport van de World Meteorological Organisation van de Verenigde Naties dat vlak voor de internationale klimaattop in New York eind september verscheen. Het zoveelste wetenschappelijke bewijs voor de klimaatcrisis waarin we verkeren. Maar als er zo veel bewijs is voor deze waarheid, waarom gaan we dan niet over tot actie?
Tekst: Eva Dekkers
‘Mensen lijden. Mensen sterven. Volledige ecosystemen storten in. We staan aan het begin van een massa-uitsterving. En toch is het enige waarover jullie praten geld en sprookjes over eeuwige economische groei. Hoe durven jullie?’ Met deze emotionele woorden riep klimaatactiviste Greta Thunberg politieke wereldleiders op tot actie voor het klimaat tijdens de VN-klimaattop in New York. Maar ondanks steunbetuigingen van velen, waren het vooral de sarcastische filmpjes en memes die viraal gingen. De discussie over klimaatmaatregelen ging met name over het klimaatneutraal zijn van Greta’s zeilboot en het plastic waterflesje waarmee ze gefotografeerd wasin plaats van de klimaatacties van de deelnemende landen.
Ook andere klimaatactivisten die aandacht vragen voor de wetenschappelijke waarheid over het klimaat, krijgen niet de steun die je zou verwachten. Al in 2006 liet voormalig vicepresident van de Verenigde Staten Al Gore in de klimaatdocumentaire An Inconvenient Truth de gevolgen van de opwarming van de aarde zien. Nederland zou voor de helft onder water komen te staan. Gore kreeg een Oscar en de Nobelprijs voor de Vrede. De noodzakelijke en versnelde actie om de opwarming te keren, bleven echter achter. Het geeft aan dat de waarheid in het klimaatdebat geen waarde heeft en dat is een ongemakkelijke waarheid.
De waarde van waarheid
Wat is dan de waarde van waarheid? Het denken over waarheid heeft door de tijd heen een grote ontwikkeling doorgemaakt, maar geldt al sinds de klassieke oudheid als een van de hoogste waarden. Voor denkers als Thomas van Aquino en Bonaventura was het Ware ‘een alles-overstijgend doel’. In de Verlichting is het oorspronkelijke middeleeuwse concept van waarheid, namelijk de waarheid van God, vervangen door zelf denken en op eigen kracht de waarheid vinden. Dit wordt duidelijk in het gedachtegoed de Franse filosoof René Descartes (‘ik denk dus ik besta’). De Schotse filosoof Hume heeft de zintuiglijke waarneming toegevoegd als een belangrijke component in de zoektocht naar de waarheid. Wetenschappelijke kennis wordt sinds de Verlichting gezien als de basis voor waarheid. Dit sluit aan bij de betekenis van waarheid volgens het woordenboek Van Dale: ‘Het in overeenstemming zijn van het denkbeeld met de wetten van het denken of met zijn voorwerp, van een verhaal of bericht met de zaak zoals zij is.
’In de huidige postmoderne tijd is de opvatting over de waarde van waarheid echter veranderd. Het postmodernisme heeft een einde gemaakt aan ‘de waarheid’ en de deur geopend voor het persoonlijk perspectief. Dit heeft een hele belangrijke rol gespeeld in de emancipatie van het individu, maar het heeft ook een keerzijde. Objectieve kennis bestaat in de ogen van velen niet meer en wetenschappers worden niet altijd beschouwd als de experts en soms zelfs in een negatief daglicht gesteld. Waarheid is ouderwets geworden. Belangrijkere waarden van deze tijd zijn emancipatie, vrijheid en gelijkheid. Ieder heeft zijn eigen zijn mening en daarmee ook zijn eigen waarheid.
De komst van internet heeft dit proces versterkt. Door internet is er voor iedereen veel meer informatie beschikbaar gekomen. Op zich is dit positief vanuit het idee van waarheidsvinding. De realiteit is echter dat fake news, nepexperts en samenzweringstheorieën aan de orde van de dag zijn. Bovendien hebben wij allemaal de neiging om zaken te geloven die we toch al vinden. Dit wordt confirmation bias genoemd. Met als gevolg dat we in de grote hoeveelheid informatie en onderzoeken op internet selectief winkelen en alleen die bronnen gebruiken die in ons straatje passen.
Zonder waarheid geen oplossingen
Terug naar het klimaatdebat. Dit debat is bij uitstek het voorbeeld van het postmoderne denken over de waarheid en de impact van het internet op maatschappelijke discussies. Aan het klimaatwetenschappelijk onderzoek wordt kennelijk niet door iedereen veel waarde gehecht. Uit onderzoek van een vooraanstaande groep wetenschappers blijkt dat op ongeveer de helft van de online klimaatblogs foutieve, misleidende informatie circuleert. Dit zorgt voor twijfel en wantrouwen over de ernst van klimaatverandering. Sommige politici maken hier dankbaar gebruik van en ontkennen het bestaan van een klimaatprobleem. Het debat blijft beperkt tot ‘is klimaatverandering echt zo erg?’ in plaats van een discussie over oplossingen. Klimaatwetenschappers mogen dan wel bewijs in handen hebben, maar als er niet naar hen geluisterd wordt, heeft hun waarheid niet veel waarde.
Je zou hier tegenin kunnen brengen dat de waarheid en het bijbehorende wetenschappelijk bewijs wel degelijk waarde heeft. Als iedereen deze waarheid centraal zou zetten in het debat, zou er geen discussie meer zijn en zou er overgegaan worden tot actie. Dat geeft de potentiële kracht en de waarde van de waarheid aan. Klimaatsceptici zijn echter meer gericht op gelijk krijgen, in plaats van op gelijk hebben. Daarvoor maken zij handig gebruik van informatie en maken ze de waarheid van Greta Thunberg en Al Gore belachelijk.
Belang van gelijk krijgen
Het is dus van belang dat waarheid wel als waardevol wordt gezien in het klimaatdebat. De waarheid alleen is echter niet genoeg. Als je gelijk hebt, moet je ook anderen weten te overtuigen, zeker in het huidige postmoderne tijdperk waarin het eigen perspectief zo belangrijk is. Dit vraagt een andere benadering van activisten en wetenschappers. Volgens wetenschapsfilosoof Maarten Boudry was de boodschap van Greta te apocalyptisch. Doempreken helpt niet om mensen te overtuigen. Ontkenners gaan hierdoor nog harder ontkennen en de twijfelaars gaan zich ergeren aan het alarmerende taalgebruik. Dat is een valkuil voor activisten. Wetenschappers moeten minder in waarheden en onwaarheden denken. Het helpt niet om te zeggen dat iets de waarheid is, omdat ze het zo hebben onderzocht.
Wetenschappers moeten met een goed verhaal komen en de twijfels van mensen serieus nemen. Journalist en filosoof Coen Simon adviseert wetenschappers meer te twisten over belangrijke kwesties, zoals het klimaat. De standaardopvatting van de wetenschap is dat deze alles zou weten, maar dit ondermijnt het idee van de vrije burger met een eigen mening en zijn eigen oordeelskracht. ‘De mens kan altijd weigeren en daar hebben we het mee te doen,’ zegt Simon. Wetenschappers moeten dus een gebalanceerde en oplossingsgerichte discussie aangaan, waarbij zij moeten uitleggen waarom iets waar is, zodat anderen hen ook gelijk geven. De waarde van waarheid is daarmee beperkt: het gaat er niet om of je gelijk hebt, maar of je gelijk krijgt. Dat is de echte ongemakkelijke waarheid in het klimaatdebat.
