Moreel beraad in opmars
Gemeten naar het aantal bezoekers (ruim 150) van het eerste congres van het Netwerk Ethiek Ondersteuning Nederland (NEON) in de Veerensmederij in Amersfoort en de kwaliteit van de workshops is het moreel beraad springlevend. Het is misschien wel de meest geaccepteerde en maatschappelijk relevante vorm van praktische filosofie. Daar is de afgelopen jaren onder andere door de afdeling Metamedica van het VU medisch centrum ook alles aan gedaan.
Tekst: Paul Troost
Al jaren doet Metamedica onderzoek naar methoden om het bespreken van ethische dilemma’s in zorginstellingen te bevorderen en te perfectioneren. Vooral in de gezondheidszorg is behoefte aan gespreksmethodieken bestemd voor medisch personeel, maar ook voor patiënten. Immers, nieuwe medische technologieën brengen ethische dilemma’s met zich mee – denk aan euthanasie – en van geëmancipeerde burgers wordt verwacht dat ze over hun behandeling mee beslissen.
Het onderzoek van VUmc heeft succes. Verschillende medewerkers schreven een proefschrift waarin aspecten van moreel beraad wetenschappelijk onderzocht worden, en in een groeiend aantal ziekenhuizen en instellingen voor geestelijke gezondheidszorg leidt VUmc medewerkers op om gesprekken over ethische kwesties te begeleiden. Zelfs in Noorwegen is VUmc actief.
Maar niet alleen bij VUmc wordt over ethiek nagedacht. Twee jaar geleden publiceerde uitgeverij Boom In gesprek blijven over goede zorg, overlegmethoden voor ethiek in de praktijk (eerder besproken in iFilosofie #12).
In het boek, onder redactie van Hans van Dartel en Bert Molenwijk, komen verschillende methodieken aan de orde die laten zien dat moreel beraad diverse benaderingen kent. Zo verschilt de Nijmeegse methode, gebaseerd op de hermeneutische reflectie en de normatieve argumentatie, van de dilemmamethode, waarin de waarden van de afzonderlijke gespreksdeelnemers worden onderzocht, en van het socratisch beraad ontwikkeld door Hans Bolten en Kristof van Rossem. Maar om welke methodiek het ook gaat, het perspectief van de deelnemers en de dialoog staan altijd centraal.
Ethiek op de werkvloer
Op het NEON-congres werd het Handboek Ethiekondersteuning aan Wouter Bos aangeboden. Bos is tegenwoordig bestuursvoorzitter van VUmc en is in zijn huidige functie een warm bepleiter van ethiek op de werkvloer. Hij neemt zo mogelijk zelf deel aan de gesprekken in zijn ziekenhuis. Dat in zijn vorige banen in de politiek de realpolitik dikwijls de voorkeur boven de ethiek kreeg, spreekt voor zich. Tot grote hilariteit van zijn publiek had hij de nodige voorbeelden. Zijn eigen rol daarin liet hij gemakshalve onvermeld. Het handboek is samengesteld door participanten van NEON en bevat werkvormen, praktische voorbeelden en tips voor degenen die gesprekken begeleiden of hun directie willen overhalen moreel beraad nou eens eindelijk op de agenda te zetten.
Wie door het boek bladert, valt direct op dat de zorgsector vooroploopt bij de implementatie van moreel beraad. De inleidingen op het congres werden ook gehouden door deskundigen die in die sector werken of nauw betrokken zijn bij het beleid. Vooral de politieke partijen schitterden door afwezigheid. De workshops werden ook verzorgd door mensen uit de zorgpraktijk. Ze lieten zien dat in de instellingen met uiteenlopende vormen van ethiek geëxperimenteerd wordt. De congresdeelnemers gaven duidelijk te kennen dat ook in andere maatschappelijke sectoren ethiek veel meer aandacht verdient, temeer omdat de zorg geen eiland in de samenleving vormt en onlosmakelijk verbonden is met bijvoorbeeld de politiek. Voor NEON de schone taak zich daarvoor in te zetten.
