MICHEL FOUCAULT / DE GEBOORTE VAN DE BIOPOLITIEK

Interview met Marli Huijer

iFilosofie #8
Tekst: Hermien Lankhorst

“Want u weet dat ik een soort kreeft ben, ik verplaats me zijwaarts,” zegt Foucault, en passant, in De geboorte van de biopolitiek. Volgens filosoof Marli Huijer is dit geen onbelangrijke opmerking, want Foucault beschrijft hiermee op treffende wijze zijn eigen methode: hij schrijft geen continue geschiedenis, maar gaat sprongsgewijs door de tijd. “Hij verbindt de ene poot van de kreeft met de andere,” vertelt Huijer. In De geboorte van de biopolitiek verbindt hij de crisis van het liberalisme in de jaren zeventig van de twintigste eeuw eerst met het liberalisme van het midden van de achttiende eeuw. Vervolgens ‘springt’ hij terug naar het liberalisme van de twintigste eeuw in Duitsland en de Verenigde Staten.

Anders dan de titel van de bundel colleges doet vermoeden, gaat het boek toch vooral over het (neo-)liberalisme. Aan het eind van de collegereeks is dat ook Foucault zelf niet ontgaan: “Ik geef u de verzekering dat ik het aanvankelijk toch echt wilde hebben over de biopolitiek. De dingen namen hun loop en zo ben ik langdurig, te langdurig misschien, blijven uitweiden over het neoliberalisme, en dan met name over de Duitse variant.”

Deze uitweiding over het neoliberalisme komt echter niet zomaar uit de lucht vallen. Foucault had zich voorgenomen een onderzoek te doen naar de totstandkoming van het proces van biopolitiek. Maar voordat hij aan die analyse begint, vindt hij het noodzakelijk de bestuurspraktijk die ten grondslag ligt aan het biopolitieke systeem te verkennen. De vorm en werking van die bestuurspraktijk wordt in sterke mate beïnvloed door het liberalisme, en dus besluit Foucault in de eerste colleges in te gaan op het liberalisme, beginnend bij de achttiende eeuw. Uiteindelijk komt hij daardoor nauwelijks nog toe aan het bespreken van de biopolitiek.

Wat hij uiteindelijk in zijn colleges vertelt, is echter niet minder interessant en actueel dan de biopolitiek, meent Huijer. Een van de belangrijkste begrippen uit Foucaults colleges is volgens haar het concept ‘staatsfobie’. Foucault laat zien dat er al in de achttiende eeuw over de staat wordt gesproken als iets wat ‘gevaarlijk’ is. Die kritiek op de staat en het gevoel dat we ons moeten beschermen tégen de staat, die de mens te veel zou beperken in zijn vrijheid, komt door de eeuwen heen steeds weer terug. “Juist dat vertoog is de voedingsbodem voor het neoliberalisme.” En inderdaad, dat geluid kennen we in de huidige maatschappij maar al te goed.