MARKANTE DENKERS
FLORIAN JACOBS & FRANS JACOBS
Voorpublicatie hoofdstuk 4
Wat is er internationaal aan de ISVW?
Om deze vraag te kunnen beantwoorden, moeten we weer een frisse duik nemen in de geschiedenis. In april 1915, toen de hele wereld druk bezig was met oorlog voeren maar Nederland buiten schot bleef, constateerden de in Amersfoort woonachtige theemakelaar en theosoof Daniël Reiman en de eveneens in Amersfoort wonende burgemeestersvrouw gravin van Randwijck-de Jong dat er een ‘gemis aan geestelijk eenheidsbesef was’, en wilden ze een driedaags congres organiseren over het gegeven dat alle mensen een bewustzijn van hoger leven gemeen hebben. Die eenheidsgedachte zou ook moeten leiden tot het stichten van een internationale school. Bij nader inzien vonden de initiatiefnemers het beter om nog even te wachten met dat congres en die school, omdat ze de tijden daartoe niet geschikt achtten.
We onderbreken dit relaas even om op te merken dat de aanvang van het internationalisme van de ISVW eigenaardige trekken vertoont. Immers: je ziet mensen vechten. Je vindt dat ze het eigenlijk eens zijn en dus geen reden hebben tot vechten.
Maar je vertelt hun dat niet, want ze luisteren toch niet middenin hun gevecht. Dus maar wachten tot het gevecht is afgelopen. Maar waarom zou je hun dan nog zeggen dat ze geen reden hadden om te vechten? Om nieuwe vechtpartijen te voorkomen? En waarom zou de rest van de wereld zich iets aantrekken van vredelievende boodschappen uit Amersfoort?
Zulke voor de hand liggende vragen werden in het Amersfoort van 1915 echter niet gesteld. Reiman sprak over zijn gefrustreerde plannen met de schrijver Henri Borel en die weer met Frederik van Eeden, en al spoedig was een heel gezelschap bezig te muteren in een voorlopig comité voor het stichten van een Internationale School voor Wijsbegeerte. In de oproep van het voorlopig comité van september 1915 vinden we de aansluiting bij de Eerste Wereldoorlog vagelijk terug wanneer men tegen het eind de hoop uitspreekt steun te krijgen van mensen in binnen- en buitenland die ook denken dat de ‘huidige crisis van de tegenwoordige cultuur’ voortkomt uit intellectualisme en materialisme en dat er dus dringend behoefte is aan geestelijke vernieuwing.
Verwijzingen naar de Eerste Wereldoorlog komen in de stukken wel vaker voor, maar het is opvallend hoe weinig er serieus werd nagedacht over de bijdrage die de school zou kunnen leveren aan de wereldvrede, terwijl ze dat wel wilden. (En dat terwijl er in Amersfoort veel het oorlogsgeweld ontvluchte Belgische soldaten waren geïnterneerd, waaraan het Belgenmonument op de Berg nog steeds herinnert; in de Juliana van Stolbergkazerne, berekend op vierduizend bewoners, zaten er meer dan zestienduizend. Op die manier was de oorlog in Amersfoort heel dichtbij.) Zoals Maarten van Nierop in zijn zeer lezenswaardige bijdrage aan het 70-jarige bestaan van de ISVW heeft aangegeven, was het ‘internationale’ van de ISVW geen versierend epitheton, waarmee men alleen maar goede sier wilde maken. Men stond er werkelijk achter. In een tekst die kort na de oprichting in februari 1916 werd verspreid, betoogde men bijvoorbeeld dat ‘de huidige wereldcatastrophe’ wel moest plaatsgrijpen in een maatschappij waarin ‘het afscheidend beginsel’ op de voorgrond treedt. In ‘wijsheid gepaard aan religie’ kunnen de mensen tot eenheid komen; wanneer de oorlog eenmaal is geëindigd, kan ‘de synthetische geest van de School’ de nieuwe wereldorde beïnvloeden.
