Maarten van Buuren belicht De essentie van Proust

Zo’n ruim honderd jaar nadat het eerste deel van Marcel Prousts À la recherche du temps perdu voor het eerst uitkwam, heeft het werk zijn waarde bewezen in de literatuurgeschiedenis. Naast de lof onder critici en literatuurwetenschappers is ook gebleken dat het werk voor velen ondoordringbaar is. Om deze reden ging Maarten van Buuren aan het werk, met als resultaat De essentie van Proust. In dit nieuwe boek introduceert Van Buuren À la recherche deel voor deel om een overzicht van het werk te schetsen.

Tekst & video: Gert Jan Roskammer

Maarten van Buuren, emeritus hoogleraar moderne Franse letterkunde, is niet onbekend met Proust. Hij schreef al menigmaal over À la recherche, zij het voornamelijk wetenschappelijke publicaties. Na het lezen van enkele delen tijdens zijn studie kwam Van Buuren toe aan À la recherche als geheel, iets waarvan hij wist dat hij dat op systematische wijze moest doen. De lange zit, opgedeeld in 10 tot 15 pagina’s per dag, werd bovenal een leeservaring. Van Buuren is van mening dat als je de tijd besteedt aan Proust, je op z’n Prousts begint te leven: ‘Je krijgt iets Proustiaans.’ Van Buuren wenst deze ervaring aan iedereen toe.

De moeite waard
À la recherche heeft echter een reputatie van leesmoeilijkheid: lange zinnen, verwijzingen en stijl maken het een uiterst uitdagende tekst. ‘De moeite die je moet doen om in Proust vertrouwd te raken staat gelijk aan de mate van de rijkdommen die je daar vindt’, zegt Van Buuren. Zodra je in het werk zit, maak je een absoluut hoogstandje in de Franse literatuur mee. Maar wat als je, zoals velen, of niet aan Proust durft te beginnen of het al hebt opgegeven? Om deze reden schreef Van Buuren zijn nieuwe boek De essentie van Proust. Van Buuren heeft enige ervaring met een wetenschappelijke kijk op Proust. Met De essentie van Proust ligt de nadruk echter niet op ‘dikdoenerij’. Van Buuren introduceert À la recherche in klare taal vanuit een biografisch perspectief, met het doel om het werk zowel toegankelijk als overzichtelijk te maken. In De essentie van Proust becommentarieert Van Buuren elk deel van het werk, waardoor onderliggende thema’s naar boven komen. Door elk deel op zijn plek te zetten wordt het geleidelijk aan makkelijker om je door À la recherche te navigeren.

Lezen is ervaren
Daarnaast legt Van Buuren af en toe met zijn persoonlijke stem nadruk op de leeservaring. In De essentie van Proust krijgt de lezer inzicht op de manier waarop Van Buuren À la recherche zelf leest. Hij noemt het invoegen van zijn eigen stem ook onvermijdelijk: als je je hebt verdiept in Proust, dan is het onmogelijk om de tekst niet op jezelf te betrekken. Soms komt er dan ook eerder een duidelijke mening dan een feitje tevoorschijn. Volgens Van Buuren is dit om anderen aan te sporen om zelf kritisch en enthousiast aan de slag te gaan met de primaire tekst: ‘Als ik mensen zover krijg dat zij dat moeilijke boek toch ter hand nemen, dan ben ik in mijn opzet geslaagd.’ Het draait bij Van Buuren om het binnendringen in de tekst, en om een hoger begrip van de tekst dan enkel het oppervlak. Hoe meer je leest, hoe breder je verwachtingshorizon wordt. Van Buuren ziet het lezen van Proust als een perfecte manier om de leeservaring te verrijken, gezien de moeite die je moet verrichten om de vele lagen van de tekst in te zien. Zo wordt het uiteindelijk makkelijker om de onderliggende filosofie van de tekst te raadplegen. De essentie van Proust heeft daarmee meerdere functies, al is de meest voor de hand liggende zijn functie als beknopte basistekst over À la recherche. Het boek is daarmee geschikt voor iedereen die Proust (weer) wil aandurven. Van Buuren introduceert de belangrijkste onderwerpen van elk deel, en belicht ze in een voor ieder toegankelijke taal. Hij behoudt het overzicht door van het begin tot het eind van de roman te werken en weet, vooral door zijn eigen stem te gebruiken, de aandacht vast te houden. De essentie van Proust is een van de twee Proust-gerelateerde publicaties bij de ISVW dit najaar, tezamen met Op zoek naar Proust door Frans Jacobs.

Maarten van Buuren, De essentie van Proust. ISVW Uitgevers, 2018.