Jos de Mul / Over de kunstmatige identiteit van de mens

Jos de Mul
Kunstmatig van nature. Onderweg naar Homo sapiens 3.0

iFilosofie #6

Interview en tekst: Hermien Lankhorst
VIdeo:Hermien Lankhorst en Lotte de Groot

Voor de Maand van de Filosofie 2014 schreef Jos de Mul, professor in de Wijsgerige Antropologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, het essay Kunstmatig van nature. Onderweg naar Homo sapiens 3.0. De Mul beschrijft de rol die technologie in het leven van de mensheid heeft gespeeld, vanaf het allereerste begin tot nu. Ook schetst hij een beeld van hoe deze relatie in de toekomst zou kunnen veranderen.

De Mul is geïnteresseerd in de theorieën van Helmuth Plessner (1892−1985) die dan ook een rode draad vormen door zijn essay. Deze Duitse filosoof onderzocht de relatie van de mens tot zichzelf en zijn buitenwereld. Volgens Plessner is de mens mens(elijk) door zijn excentriciteit: zijn vermogen om van buitenaf naar zichzelf te kijken. Geen enkel ander dier of ding kan op zo’n manier afstand van zichzelf nemen, maar dat betekent ook dat geen enkel ander wezen zo’n kloof met zichzelf ervaart. Door die kloof voelen we een gebrek aan geborgenheid en zijn we daarom altijd op zoek naar een veilig thuis. De excentrische positie zorgt er ook voor dat de mens zich fundamenteel onaf voelt. En in een poging daar wat aan te doen, gaat de mens aan de slag met techniek en cultuur. Techniek staat daarmee niet (alleen) tegenover of naast de mens, maar is ook onderdeel van de mens. “Dat maakt dat, volgens Plessner, de mens van nature kunstmatig is,” legt De Mul uit.

Technologie is niet alleen iets van de laatste decennia, maar speelde al vanaf de eerste mens een rol, volgens De Mul. Hij schetst drie toekomstscenario’s, het extrahumanisme, het transhumanisme en het posthumanisme en onderzoekt of de ideeën van Plessner ook binnen die scenario’s nog van toepassing zijn. Deze toekomstscenario’s corresponderen met de wetenschapsgebieden waarvan valt te verwachten dat er grote, voor de mens ingrijpende, veranderingen zullen plaatsvinden, namelijk de neurotechnologie, de genetica en de robotica.

Techniek staat niet tegenover of naast de mens,
maar is ook onderdeel van de mens.
“Dat maakt dat, volgens Plessner,
de mens van nature kunstmatig is”

De Mul benadrukt dat hij geen toekomstvoorspellingen probeert te doen; als het gaat om technologie en wetenschap zijn die principieel onmogelijk. Bovendien versmelten de technologieën die een grote rol spelen binnen de toekomstscenario’s met elkaar (en met de mens). Helemaal los van elkaar zullen de scenario’s dan ook niet voorkomen.
Het doel van de scenario’s is ons uit te dagen na te denken over de toekomst. Wat verwachten we van de nieuwe mogelijkheden die de snel ontwikkelende technologie ons te bieden heeft? Zijn die verwachtingen realistischer? Moeten we grenzen stellen aan bepaalde ontwikkelingen? En zo ja, waar baseren we die grenzen dan op? Waar willen we als mensen naartoe? Het zijn precies dit soort vragen, meent De Mul, die laten zien dat er ook in de toekomst nog een belangrijke taak is weggelegd voor filosofen: “Zij zullen niet degenen zijn die de antwoorden geven, maar ze kunnen de vragen wel stellen en mensen helpen om over
die vragen na te denken.”

Meer informatie over het werk van Jos de Mul, inclusief gratis te downloaden teksten, kun je vinden op de website van Jos de Mul.
Of beluister/download de podcast (item 12) van het interview.

Techniek staat niet tegenover of naast de mens, maar is ook onderdeel van de mens. “Dat maakt dat, volgens Plessner, de mens van nature kunstmatig is”