OVER HET WERELDBEELD
Fragment uit Stand-up Filosoof
De antwoorden van René Gude
Door: Wilma de Rek
Wat zei Kant over dat wereldbeeld?
Hij zei: ontdek hoe je wereldbeelden construeert. Leef niet naïef in de wereld, zodat je steeds denkt: wat gebeurt er nu weer? Bedenk dat je áltijd een wereldbeeld hebt. Dat hoort bij het menselijk tekort: wij kunnen zo slecht waarnemen, zo slecht redeneren, elkaar zo slecht verstaan dat alles wat we samen in elkaar knutselen een gebrekkige manier is om de wereld in kaart te brengen. Kant had in feite een heel simpel trucje: als je je dat eenmaal realiseert, dan moet je vervolgens kijken of er in dat geknutsel van ons niet toch iets te ontdekken valt, iets wat weliswaar beperkt is, maar wat er desondanks voor zorgt dat de menselijke soort er nog steeds is. We slaan weliswaar voortdurend een slag naar hoe de wereld in elkaar zit, maar helemáál inefficiënt was het nou ook weer niet wat we gedaan hebben.
Het was niet volkomen willekeur dat iedereen maar een eigen wereldbeeld opbouwde, daar wat mee knutselde en als het hem niet beviel een volgende bouwde. Nee – het was en is weliswaar beperkt, maar met die gezamenlijke beperkingen zijn we gekomen waar we nu zijn. Dat is troost nummer 1. En troost nummer 2: als we een beetje slim zijn, kunnen we misschien nog een en ander verbeteren ook. We krijgen klappen van de wereld, maar soms vergissen we ons gewoon. Als we dat laatste nou eerst maar eens vermijden, dan krijgen we wellicht ook een paar klappen minder. Dat is het idee van Kant: onderzoek hoe we vanuit onze binnenwereld de buitenwereld vormgeven.
Ik kan iedereen alleen maar aanraden om dat af en toe eens te doen. Om zo nu en dan te onderzoeken hoe wij ons wereldbeeld vormgeven.
Er zitten bepaalde gemeenschappelijke vergissingen in, gemeenschappelijke manieren om onze indrukken van de buitenwereld te verklungelen, die – als we die herkennen – in elk geval bij elkaar kunnen herkennen. Een beetje à la Shakespeare: ‘Though this be madness, yet there is method in it’. Omdat wij de wereld op dezelfde manier en zelfs een beetje systematisch verklungelen, kun je – als je die systematiek herkent – de reikwijdte en de kwaliteit van het wereldbeeld bepalen, en die zelfs ook verbeteren.
Dit is de grote klus: dat je je probeert te realiseren dat wat jij ziet, altijd maar een bééld is van de wereld. Juist omdat er in de wereld veel meer aan de hand is dan jij kunt zien. Natuurlijk geeft de wereld ons te kennen: als we ons heel erg vergissen in hoe de boel ervoor staat, dan dringt de wereld met het nodige geweld ons beperkte beeld binnen en vertelt ons dat de dingen anders zijn. Maar het inzicht dat we meer in ons wereldbeeld leven dan in de wereld, geeft ons de mogelijkheid om van dat beeld iets te maken. Dat je dat beeld netjes aankleedt en mooi ordent en leuk meubileert – dat is dan ook je leven.
