OVER BEELDENDE KUNST
Door het beeld – door het woord
Inleiding: René Gude
In samenwerking met: Peter Henk Steenhuis
Wie een gesprek over beeldende kunst voert, stuit onvermijdelijk op het feit dat woord en beeld niet van hetzelfde spul gemaakt zijn. Voor sommige beeldend kunstenaars is dat simpele feit voldoende reden om het woord, zelfs als dat gesproken wordt door internationaal vermaarde estheticaprofessors en kunsthistorici, geen substantiële toevoeging te vinden aan hun beeld. Als iemand zou kunnen verwoorden wat zij verbeeld hebben, dan hadden zij niet jarenlang met olieverf en canvas hoeven te worstelen. Er zijn radicalen die menen dat beeldende kunst alleen voor zichzelf kan spreken en dat de act van het verbaliseren aan politieagenten bij verkeersovertredingen dient te worden overgelaten. Een tweede bron van argwaan van kunstenaars jegens het woord is de huiver voor verantwoording van nut en functie van de kunst in de samenleving. Stel je voor dat bijdragen aan musea voor beeldende kunst gestaakt worden, omdat de hardwerkende burger de ondoorgrondelijke taal waarin kunst wordt aangeprezen gezwatel vindt. Dan is het wellicht beter als de kunstenaar er het zwijgen toe doet en stillekens wacht tot de economie weer aantrekt.
Deze principieel non-verbale instelling is – hoe goed de argumenten ervoor ook zijn – zeldzaam onder kunstenaars, en dat is een groot geluk. Peter Henk Steenhuis stelt verboden vragen aan beeldend kunstenaars, vragen als ‘Wat bedoel je ermee?’ en ‘Wat is de functie van kunst in de samenleving?’ Ongegeneerd verantwoorden de hier bijeengebrachte kunstenaars hun werk. Kunstbeleving zou een eenzaam avontuur worden als kunstenaars niet met elkaar en met hun publiek over hun werk zouden kunnen praten. Masterclasses worden niet in diepe stilte gegeven, galeriehouders maken zelden vierkleurenfolders zonder tekst, niemand praat zoveel als rondleiders in musea, en kunstliefhebbers onderling zoeken onbevangen naar uitdrukkingen om de indrukken te beschrijven die kunst op hen maakt.
Het is soms nuttig om over kunst te praten. Woorden zijn wel degelijk bruikbaar als discursieve routebeschrijvingen naar intuïtieve (esthetische) ervaringen. Maar het is ook domweg lekker. En wat zijn de risico’s voor iemand die zeker weet dat ‘verwoorden’ het ‘verbeelden’ nooit kan vervangen?
Verbeelden en verwoorden zijn twee volkomen verschillende activiteiten. Ze vinden zelden tegelijkertijd plaats en hebben ieder een eigen ambachtelijkheid. De verlegenheid tussen woord en beeld werkt twee kanten op. Met alle respect: iemand die hele mooie kleuren gebruikt, hoeft niet degene te zijn die al die kleuren het best kan benoemen; een kunstenaar die schildert in de geest van de tijd, hoeft geen ster te zijn in het beschrijven van de tijdgeest. Voor wie het ene wil doen en het andere niet wil laten is er alle reden voor toenadering tussen beeldkunstenaars en woordkunstenaars, voor toenadering tussen schoonheidsproducenten en waarheidszoekers die elkaar niet willen vervangen, maar beminnen.
