WIJSHEID REVISITED. ONDERWIJSHEID UIT DE 4E EEUW VOOR CHRISTUS

Onderwijsheid. Terug naar waar het echt om gaat
Kees Boele

IFilosofie #14
Tekst: Rogier van der Wal

Het gebeurt niet vaak dat een bestuursvoorzitter van een grote hogeschool zelf een boek publiceert. Maar Kees Boele, hoogste baas van de Hogeschool Arnhem en Nijmegen (HAN), is dan ook een eigenzinnige bestuurder, die eerder al twee promotietrajecten heeft weten te voltooien, een in de economie en een in de theologie. Nu heeft hij de pen gegrepen om eens een diagnose te stellen van wat hem opvalt in zijn directe werkomgeving, en wat daar in zijn ogen aan zou moeten gebeuren.

Zijn diagnose luidt: infobesitas. In een overload aan informatie dreigen mensen, niet alleen ouderen maar ook op zich digitaal vaardige jongeren, te verdrinken. Het ontbreekt hen aan criteria om de informatie op een zinvolle manier te kunnen selecteren, met als kwalijke gevolgen desoriëntatie, ‘kies-pijn’, aandachtstekort en verveling en ‘mentaalmoeheid’. Volgens Boele heb je voor dat selecteren wijsheid nodig, en die zou het onderwijs je bij uitstek moeten aanreiken. Van goed onderwijs word je wijs, is de titel van het derde hoofdstuk, en Boele pleit daarin voor een combi van logica, ethica en fysica (afgekort: LEF), en voor gezagvolle docenten, als belangrijkste beïnvloeders van schoolprestaties. Filmklassiekers als Dead Poets Society en Etre et avoir fungeren daarbij als inspiratie.

Het ontbreekt jongeren aan criteria om
de informatie op een zinvolle manier te kunnen selecteren

Boele schuwt onmodieuze stellingnames niet, zoals een pleidooi voor geheugentraining (uit het hoofd leren) en voor de klassieke welsprekendheid. Fysica krijgt een vrije, onorthodoxe invulling en omvat ook gymnastiek, muziek, literatuur en beeldende kunst. De noodzaak van morele vorming is boven iedere twijfel verheven. Hij ziet echter een vijftal belemmeringen: het postmodernisme, dat iedere pretentie de kop indrukt – waarmee hij overigens het postmodernisme wel tekort doet, maar dit terzijde -, de dominantie van het informatieverwerkend denkmodel, de informalisering en infantilisering, het onderzoeksideaal (dat onderwijs naar het tweede plan drukt) en vooral het alomtegenwoordige bedrijfsmatige denken.

Dat laatste leidt tot een prikkelend appel op leidinggevenden in het onderwijs om zelf ook uit een ander vaatje te tappen, en te zorgen voor een inspirerende, veilige atmosfeer binnen de eigen onderwijsinstelling, met aandacht voor de inhoud en voor de zelfstandigheid van de docent als professional. Precies die dingen die bovenaan staan bij wat mensen motiveert om in het onderwijs te werken. En een school is geen organisatie maar een institutie, die niet om management en beheersing maar om (gedeelde) visie en gedrevenheid vraagt.

Boele heeft een prettige, concrete schrijfstijl en windt er geen doekjes om. Zo doet hij niet mee met de modieuze ‘21st century skills’, vorig jaar nog krachtig bepleit door de Onderwijsraad, maar zet er doodleuk de ‘4th century BC skills’ van Plato en Aristoteles tegenover. De klassieken zijn in zijn ogen nog springlevend en hebben ons veel te zeggen en te bieden. Vandaar de vele citaten van klassieke auteurs waarmee de tekst doorspekt is.

Op het jaarcongres van de Vereniging Hogescholen eind april in Zwolle gaf Kees Boele voor een volle zaal uit het hoofd een hoorcollege van ongeveer een uur naar aanleiding van dit boek. Hij had daarbij geen powerpoint of andere hulpmiddelen nodig om zijn gehoor van A tot Z te boeien. Dat deed me denken aan een jaarcongres van de Vereniging van Nederlandse Universiteiten VSNU van een jaar of tien geleden, waar Frits van Oostrom was uitgenodigd om het ‘college van de toekomst te geven’. Wie modernistische snufjes verwacht had kwam bedrogen uit: Van Oostrom hield een overtuigend pleidooi voor de meester-gezelrelatie en voor meer verbindingen tussen onderwijs en onderzoek. Ook dat was dwarsdenken van de positieve soort: niet om aandacht te trekken of getapt te zijn, maar om vanuit een oprechte intentie te pleiten voor tegendraadse, onmodieuze maar inhoudelijk goed te verdedigen denklijnen en veranderacties. Boeles boek is verrassend, verfrissend en tegelijk heel nuchter en down-to-earth, en zoals hij zelf ook aangeeft, in de kern beslist breder toepasbaar dan in het (hoger) onderwijs alleen. Nu eens zien of de handschoen wordt opgepakt, en waar dat toe kan leiden!