DE BOOM OF HET BOS?

Het voordeel van de twijfel
Tim de Mey

IFilosofie #14
Tekst & video: Sjimmie Lensen

De twijfel. Bestaat er zoiets als De twijfel? Bestaan er niet meerdere soorten twijfel? En als dat zo is, welke soort twijfel is dan De Twijfel? En bovenal, wat is het voordeel van deze twijfel?

Een soort twijfel die iedereen kent is de twijfel die zo nu en dan toeslaat als we voor een moeilijke keuze komen te staan. Wat moet ik kiezen? En waarom zou ik het ene kiezen of toch juist het andere? Deze soort twijfel kan ons verlammen in ons handelen, en is erg vervelend, maar is niet de twijfel waar Tim de Mey het in zijn boek over heeft. De Twijfel is een andere soort twijfel, namelijk fundamentele of filosofische twijfel. Als psychologische twijfel een boom is dan is fundamentele twijfel het bos. De boom staat in de weg als je probeert de twee zijpaden te overzien waarvan je er een probeert te kiezen. Maar het bos is zo groot dat je erin kunt verdwalen. Je kunt blijven lopen, je kunt de weg vragen aan passanten, maar uiteindelijk zul je op basis van je eigen oordeel de weg uit het bos moeten vinden.

Het voordeel van filosofische twijfel ​
is dat hij ervoor zorgt dat je minder snel ​
zo overtuigd bent van je gelijk ​
dat je dit anderen probeert op te leggen.

Het Voordeel van de Twijfel zou je kunnen zien als een wandelgids door dit bos. Het is een uiteenzetting van een aantal – in de ogen van de auteur wellicht de belangrijkste – antwoorden op een aantal fundamentele filosofische vragen die voortkomen uit radicale filosofische twijfel. Radicale filosofische of fundamentele twijfel is twijfel aan datgene wat we in het dagelijks leven aannemen als vanzelfsprekend. Zo gaan we er bijvoorbeeld vanuit dat de wereld die we waarnemen ook echt bestaat. Maar is dat wel zo? Daarenboven gaan we ervan uit dat we over de wereld waarvan we zeker denken te weten dat ze bestaat kennis kunnen hebben. Maar is dat wel zo? En als we al kennis kunnen hebben van de wereld waarvan we denken dat ze bestaat, kunnen we die kennis dan ook echt zo mededelen aan anderen dat zij er hetzelfde onder begrijpen als jij? Jij hebt als het ware geprivilegieerde toegang tot je eigen gedachte-inhouden, maar niet tot die van anderen. Dus hoe weet je of wat anderen bedoelen als ze bijvoorbeeld zeggen dat ze pijn hebben gelijk is aan wat jij bedoelt wanneer je pijn hebt?

De verschillende antwoorden op deze vragen die in het boek besproken worden geven de lezer geen uitsluitsel. Op deze vragen is geen definitief antwoord mogelijk. Maar dan blijf je toch door het bos dwalen als een doelloze wandelaar, hoor ik u denken? Ja en nee. Je blijft wandelen, maar door de verschillende antwoorden op de vragen te bestuderen als waarlijke mogelijkheden leer je de deelgebieden van het bos kennen, en weet je steeds beter waar je je bevindt, ook als je de grenzen van het bos nog niet hebt aanschouwd (als dat überhaupt mogelijk is). De verschillende antwoorden van de filosofen die geprobeerd hebben de (eeuwige) sceptische vragen te beantwoorden geven je de mogelijkheid zelf een oordeel te vellen over de betreffende vragen, opdat je je er beter toe kunt verhouden dan wanneer je voor het eerst in dit bos der twijfel geraakt.

Maar wat is dan het voordeel van de twijfel? Het voordeel van de fundamentele filosofische twijfel is dat deze, als je jezelf deze eigen maakt als ware het een grondhouding in je denken, ervoor zorgt dat je minder snel zodanig overtuigd bent van je gelijk dat je dit aan anderen probeert op te leggen. Je stelt je bescheidener op omdat je weet dat alle antwoorden op elke vraag op hun merites beoordeeld dienen te worden alvorens bepaald kan worden of een antwoord geldig is. Dit opent deuren die wellicht gesloten zouden blijven zonder deze grondhouding. Achter deze deuren is ruimte voor gesprek en conversatie, waarin gepoogd wordt elkander echt te begrijpen. En dat streven, dat streven naar begrip en echte kennis, dat is het voordeel van de twijfel.