VROEG OF LAAT KRIJGEN WE HET ALLEMAAL
In gesprek blijven over goede zorg. Overlegmethoden voor ethiek in de praktijk
Hans van Dartel & Bert Molewijk
Tekst en video: Paul Troost
Ons persoonlijke en professionele handelen wordt gestuurd door een moraal. Normaal gesproken zijn we ons daarvan niet zo bewust, want in de loop der jaren hebben we de waarden en normen van de samenleving en de professie waarin we werken geïnternaliseerd. We handelen uit gewoonte, vanuit een verborgen moraal. Dat is maar goed ook, want ons leven zou bijzonder gecompliceerd worden als we ons voortdurend zouden afvragen wat we moeten doen. Niet altijd blijkt ons gedrag zo vanzelfsprekend als we denken. Door anderen – mensen in onze omgeving, collega’s, de samenleving – en niet in de laatste plaats door onszelf worden we dikwijls uitgedaagd ons gedrag te rechtvaardigen. Vooral in een sector waar ethiek een belangrijke rol speelt, zoals in de zorg, blijkt dat onze waarden en normen maar al te vaak aan verandering onderhevig zijn en ter discussie staan. In het boek In gesprek blijven over goede zorg beschrijven achttien auteurs de overlegmethoden, waaronder moreel beraad, die ze in hun beroepspraktijk gebruiken om samen met collega’s de principes van waaruit ze handelen te onderzoeken.
Eigen verantwoordelijkheid
In gesprek blijven over goede zorg is het vervolg op het eerder verschenen In gesprek over goede zorg(2003). Beperkte het vorige boek zich tot verschillende gespreksmogelijkheden om ethische kwesties te onderzoeken, in de nieuwe editie krijgen ook maatschappelijke aspecten van de zorg en de professionaliteit van de zorgverlener aandacht. Actuele kwesties als ingrijpende technologische innovaties en verzakelijking van de zorg die de relatie tussen zorgaanbieders en zorgafnemers beïnvloeden, maakten een herziene editie gewenst.
“Mondige consumenten moeten structureel
een plaats in het kwaliteitsbeleid krijgen”
Maar de autonome burger die na het afbrokkelen van de verzuilde samenleving niet meer aan de leiband van een autoriteit loopt en zelf voor morele dilemma’s staat, is ook in de nieuwe editie het centrale thema gebleven. Vaak gaat het daarbij om complexe vragen die een ethische dimensie kennen. In gesprek blijven over goede zorg is een theoretische én praktische introductie in de ethiek en geeft veel concrete aanwijzingen voor een goede gespreksvoering.
Evaluatie van de praktijk
De samenstellers van het boek, Hans van Dartel en Bert Molewijk, omschrijven moreel beraad als een vorm van gezamenlijke methodische reflectie. Het zwaartepunt ligt op de morele duiding en evaluatie van de praktijk. Niet een theorie of een formeel vastgesteld protocol is onderwerp van gesprek, maar de visie van betrokkenen op een concrete casus. Argumenten en tegenspraak bepalen structuur en resultaat van de dialoog.
In gesprek blijven over goede zorg– een lijvig boekwerk van 350 pagina’s inclusief noten en uitgebreide literatuurlijst – bestaat uit drie delen. Deel een behandelt de noodzaak en betekenis van moreel beraad. Waarom doen we het en heeft ethische reflectie invloed op de professionaliteit van zorgverleners? Welke methoden kunnen daarbij helpen?
In het tweede deel behandelen auteurs de gespreksmethode waarmee ze werken. In de bijlagen worden deze methodieken nog eens stapsgewijs uiteengezet, waardoor In gesprek blijven over goede zorg niet alleen een theoretisch handboek is waarin de grondslag van een methode uiteen wordt gezet, maar ook een handige handreiking om direct aan de slag te gaan.
Zo komen onder meer de dilemma methode, het socratisch beraad, het Utrechts stappenplan, de Nijmeegse methode en de aristotelische gespreksvoering aan de orde. Bij elke methode worden de theoretische achtergrond, de invloed ervan op de praktijk en de methodologische implicaties beschreven. Tevens worden de voordelen en beperkingen van de methoden besproken, want hoe doordacht een aanpak ook is, hij is niet in alle praktijksituaties geschikt.
Meer democratie
In het derde deel gaat het over de plaats van moreel beraad in de context van de zorgorganisatie. Met name in dit deel onderscheidt In gesprek blijven over goede zorg zich van de editie uit 2003. Naast de betrekkelijk nieuwe methode van het moreel beraad, kennen zorgorganisaties al vormen van kwaliteitsbeleid waarin ethische reflectie een rol speelt. Wat voegt moreel beraad toe aan de bestaande praktijk, hoe kan het beraad geïmplementeerd worden en wat zijn de praktische implicaties?
Nieuw in deze herziene editie is ook de aandacht voor de deelname van cliënten aan moreel beraad, een thema dat, niet alleen in ons land maar ook elders, nog in de kinderschoenen staat, maar steeds meer belangstelling krijgt. Immers, wetenschappelijke expertise en maatschappelijke instituties als zorgverzekeraars bepalen niet alleen wat goede zorg is: de moderne professional stelt in samenspraak met een patiënt het behandelplan op. Van mondige consumenten wordt verwacht dat ze als partner in de zorg meedenken. Ze moeten daarom structureel een plaats in het kwaliteitsbeleid krijgen.
Maar niet alleen door een actueel thema als cliëntenparticipatie aan de orde te stellen is In gesprek blijven over goede zorg een publicatie van belang. Bestaande ontwikkelingen worden gedetailleerd beschreven en voorbeelden uit de praktijk verlevendigen de theorie. Het boek schetst een breed beeld van wat er op ethisch gebied gebeurt. Dat maakt de publicatie niet alleen interessant voor professionals in de zorg, maar ook voor mensen die op een andere manier met zorg te maken hebben. Vroeg of laat krijgen we dat allemaal.
