Scholing van de geest. Wat ik leerde van Socrates
Jos Kessels

iFilosofie #10

Tekst / video: Paul Troost

De biografie van Jos Kessels (1948), zoals hij die in zijn nieuwste boek Scholing van de geest (2014) beschrijft, is een treffend voorbeeld van de zoektocht naar wat een mens in zijn leven werkelijk wil. Kessels spreekt van het ontdekken van iemands dragende of richtinggevende ideeën. Hoe ontdek je wat bij je past? Hoe maak je een keuze die bepalend is voor je leven? Dat kost veel tijd en energie, zo blijkt uit zijn levensverhaal.

Zonder dat het vak hem echt interesseerde ging hij na zijn middelbare schooltijd rechten studeren. Een rusteloze periode volgde waarin hij van alles ondernam, als backpacker door Europa trok en onder meer als therapeut in een ggz-instelling en als musicus werkte. Na veel zoeken en twijfelen vond hij zijn richtinggevend idee in de studie filosofie. Een goede keuze. Hij werkte een tijd als wetenschappelijk onderzoeker en schreef een dissertatie.

‘De kunst is te vinden wat iemand werkelijk drijft.’

Ondanks alle inspirerende wijsheid die hij in de academische wereld aantrof, vond hij daar niet wat hij eigenlijk had gezocht, namelijk inzicht in zichzelf. Boekenwijsheid stond toch te ver van hem af. Meer inzicht vond hij wel in het socratisch gesprek. “Het is alsof je iets herkent, terwijl je het nooit eerder hebt gezien,” schrijft hij in zijn boek. “Alsof je een maatstaf in je meedraagt waarvan je je niet bewust was. Er zat beleving in, een ziel, het soort persoonlijke worsteling dat ik zelf zo goed kende. En het gaf mij de kans anderen te ondervragen over hun zelfkennis, als deel van mijn eigen zoektocht.”

Het socratisch gesprek werd zijn werkelijke richtinggevende idee en bezigheid, inmiddels al dertig jaar lang. Hij gaat ermee de markt op, onderzoekt ideeën, visies en waarden in maatschappelijke organisaties en bij managers van grote bedrijven, maar ook privé met vrienden en kennissen. De kunst is dan te vinden wat iemand werkelijk drijft. “Ieder mens heeft iets bijzonders te doen.” Voor Kessels is dat een bestaan zoals Socrates en zijn discipel Plato hem dat voorspiegelden.

Inspirerend praktijkboek

De ondertitel van zijn boek Wat ik van Socrates leerde koos hij niets voor niets – de naam van zijn adviesbureau is trouwens alleszeggend Eisdoskoop: eidos = idee, vorm, skoop = zoeken). Scholing van de geest ademt de wereld van Socrates en Plato. Kessels citeert met kennis van zaken graag en vaak uit de Dialogen van Plato en gebruikt ze om zijn betoog te ondersteunen. De wereld van 2500 jaar geleden is voor hem, en voor nogal wat socratici met hem, actueel en springlevend. Want getrouw aan Socrates’ notie dragende ideeën te vinden en die te actualiseren, heeft hij zelfonderzoek, het liefst samen met anderen, tot zijn opdracht gemaakt.

In Scholing van de geest zet Kessels omstandig uiteen hoe je dat aanpakt. In zeven hoofdstukken, elk opgedeeld in korte paragrafen, behandelt hij in duidelijke taal, met uitstapjes naar poëzie en literatuur, waar het volgens hem om gaat. Titels als ‘Ken uzelf’, ‘Voer goede gesprekken’, ‘Klim uit de grot’ en ‘Daal weer af in de grot’ spreke boekdelen voor degenen die een beetje met Plato bekend zijn.

Net als eerdere boeken als Socrates op de markt (1997) en Vrije ruimte, filosoferen in organisaties (2002), dat een praktijkboek als supplement kent, is Kessels’ boek ook als een inspirerend en onderhoudend doeboek te lezen. Gesprekken uit zijn privéleven en met leidinggevenden, professionals in organisaties en ‘gewone’ deelnemers aan socratische gesprekken verlevendigen zijn ideeën en praktijken. Hoe pakt nou zo’n filosoof een abstract wijsgerig thema aan en brengt het terug tot menselijke en vooral persoonlijke proporties? In een van de laatste paragrafen ‘Denken, praten, lezen’ geeft hij, aansluitend bij elk hoofdstuk, voorbeelden van vragen en oefeningen om zelfonderzoek te bevorderen. Wie verder wil lezen, vindt er veel literatuursuggesties.

In het voorjaar van 2015 startte de beroepsopleiding Scholing van de geest bij de ISVW. Klik hier voor meer informatie.