Interculturele filosofie: een nieuwe basisopleiding

De westerse filosofie wordt veelal gezien als de filosofie – onterecht. In deze tijd van globalisering en toenemende internationale conflicten is het kunnen innemen en bevragen van verschillende filosofische perspectieven urgenter dan ooit. Met die urgentie in het achterhoofd ontwikkelden intercultureel filosoof Renate Schepen en filosoof Jan Flameling voor de ISVW een nieuwe basisopleiding. Samen met Renate en Jan beland ik in een van hun favoriete boekenwinkels. Tegen een achtergrond van boeken die in de basisopleiding aan bod zullen komen lichten zij een tipje van de sluier op.

Tekst & video: Daniëlle Drenth

Om te beginnen ben ik benieuwd naar de achtergrond van de twee docenten. Als ik hun daarnaar vraag, neemt Renate als eerste het woord. ‘Ik ben intercultureel filosoof,’ zegt ze. ‘Ik heb aan de VU gestudeerd, in Ghana op de University of Legon en in Uruguay op de Universidad de la República. Momenteel doe ik promotieonderzoek op de Universiteit van Humanistiek, ook op het gebied van interculturele filosofie. Ik werk als acquirerend directeur bij Uitgeverij Ten Have, een uitgeverij van heel mooie filosofieboeken. In de basisopleiding ben ik verantwoordelijk voor het laatste weekend, over Afrikaanse filosofie.’

‘Ik werk nu al meer dan twintig jaar aan de ISVW als docent,’ stelt Jan zich voor. ‘Het afgelopen jaar ben ik daar verantwoordelijk geweest voor heel veel verschillende soorten basisopleidingen, onder meer weekenden over Oosterse filosofie. Ook ben ik vaak op locatie te vinden, op plekken waar ik graag zelf ben, zoals in Griekenland, in de woestijn bij Wadi Rum in Jordanië en aan de kust van Kerala in India. Daar geef ik seminars en daar kom je dan in aanraking met de filosofie die op die plek ontstaan is. In de basisopleiding Interculturele filosofie ben ik verantwoordelijk voor het eerste weekend, over islamitische filosofie, en het tweede, over oosterse filosofie.’

Anders in het leven staan

Na het voorstelrondje wil ik van Renate en Jan weten wat het actuele belang van interculturele filosofie is. Beide filosofen blijken in ieder geval eensgezind in hun motivatie om aan te vullen wat in westerse filosofie ontbreekt. Zo heeft Jan moeite met de lichaams- en gevoelsvijandigheid die veel westerse denkers typeert. Ook op de vraag hoe te leven werpt de opleiding licht: ‘Als je op een plek bent waar mensen anders leven en anders in het leven staan, levert dat onmiddellijk de vraag op hoe dat komt. Als dat bij ons voor een gedeelte filosofie als bron heeft, zou er daar dan een andere filosofie zijn die als bron heeft gefungeerd voor die andere manier van leven?’

‘Als culturen moeten we ons op een andere manier tot elkaar gaan verhouden,’ voegt Renate daaraan toe. ‘Heel vaak is het perspectief eurocentrisch. Bij het ontwikkelen van deze basisopleiding zijn we niet uitgegaan van een monolithische cultuur – van de oosterse of de Afrikaanse filosofie –, wel van het idee dat er centrale gedachten zijn in een filosofische stroming. Als je die onderzoekt, ontdek je dat er allerlei andere manieren zijn om naar de wereld te kijken. Bovendien gaan we het hebben over wat je met de opgedane kennis kunt doen in verhouding tot je eigen filosofische traditie.’

Verlichting van de Verlichting

Nadat de islamitische, oosterse en Afrikaanse filosofie in afzonderlijke weekends aan bod zijn gekomen, wordt de opleiding afgesloten met het symposium ‘Verlichting van de Verlichting’. Dan zal worden gereflecteerd op de omwentelingen in de Verlichting, omdat in die periode de Europese filosofische traditie tot de universele werd bestempeld. Als eregasten zullen de beroemde Afrikaanse denkers Mogobe Ramose uit Zuid-Afrika en Sophie Oluwole uit Nigeria spreken. Overdag zijn er lezingen, ’s avonds gevolgd door een diner, waarbij cursisten in de gelegenheid worden gesteld met de filosofen zelf in gesprek te gaan. Het symposium wordt opgedragen aan Heinz Kimmerle (1930-2016), die vijfentwintig jaar lang de fakkel van de interculturele filosofie droeg. Zijn Basisboek interculturele filosofie vormt de primaire lesstof van de basisopleiding.

Tijdens de cursusweekenden zullen gastsprekers inleidingen tot hun specialismen verzorgen. Zo komt Henk Oosterling naar aanleiding van zijn boek Waar geen wil is, is een weg spreken over Japanse filosofie, terwijl Michiel Leezenberg over zijn boek Islamitische filosofie zal vertellen. Tijdens het weekend over Afrikaanse filosofie spreekt Henk Haenen over zijn Ubuntu en Nelson Mandela.

Heilzame diversiteit

Toch is me nog niet helemaal duidelijk hoe de nieuwe basisopleiding zich verhoudt tot de actualiteit. ‘Ik denk dat een manier van kijken naar de wereld vanuit één perspectief niet heilzaam is als je met allemaal verschillende culturen en allerlei verschillende mensen samenleeft,’ zegt Renate dan. ‘Door het contact met andere culturen valt ook een diversiteit in jezelf te ontdekken. Het is  heilzaam ruimte te scheppen voor diversiteit. Volgens mij kunnen we niet zonder, want we leven met heel veel verschillende mensen samen en je kunt niet verwachten dat iedereen hetzelfde gaat denken.’

Jan denkt aan een citaat van Friedrich Nietzsche dat volgens hem de spijker op zijn kop slaat:  ‘In een samenleving als de onze, waarin mensen met elkaar om willen kunnen gaan die op heel verschillende manieren in het leven staan, is “het perspectivische de grondvoorwaarde voor het leven”.’

Noodzaak en genieten

Zowel Jan als Renate voelt de noodzaak van intercultureel filosoferen om zich op een andere manier tot de ander en tot de wereld te leren verhouden. ‘Door na te denken over filosofie uit andere culturen ga je beter begrijpen waar je eigen denkpatronen vandaan komen. Het zorgt voor beter begrip tussen mensen,’ stelt Renate.

Voor Jan was het al leerzaam en aangenaam de basisopleiding samen met iemand anders te ontwikkelen. Dat kan Renate beamen: ‘Niet alleen leerzaam, maar ook heel leuk. Het is niet alleen noodzakelijk om je te verdiepen in interculturele filosofie, maar vooral erg fijn om al die nieuwe teksten en filosofieën te ontdekken. Het verrijkt enorm je wereld. Het is gewoon genieten!’

Meer weten over de basisopleiding Interculturele filosofie? Lees verder op de website van de ISVW.

1 reactie

1. 

   Rob - 29 september 2021, 13:26 Log in om te reageren

   Is deze behoefte aan een interculturele dialoog niet juist een logisch voortvloeisel uit de postmoderne Westerse conditie (en is zij daarmee niet ook gewoon Eurocentrisch)?