PROBLEMEN IN HET DENKEN VERDIENEN AANDACHT, GEEN BEHANDELING

iFilosofie #13

Tekst: André de Vries

We tobben in ons dagelijks leven heel wat af. Vaak is een gesprek met een kennis, vriend of familielid voldoende om een probleem de wereld uit te helpen. Echter, soms is er aandachtiger denkwerk nodig om een levensprobleem op te lossen. Zeker wanneer men een nieuwe wending aan het eigen leven wil of moet geven en daarmee soms ook het leven van anderen raakt. Om maar eens twee hersenbrekers te noemen: ‘Ik ben een immigrant met een andere culturele achtergrond. Wat moet ik mijn kinderen bijbrengen?’ en ‘Het beroep waar ik al jarenlang mijn identiteit aan ontleen en voor brood op de plank zorgt, is door de automatisering opgehouden te bestaan. Hoe nu verder met mijn leven en mijn gezin?’ Dergelijke vragen verdienen het op een zeer zorgvuldige manier doordacht te worden. Professionele denkhulp kan daarbij uitkomst bieden.

Sinds de jaren 80 van de vorige eeuw zijn er filosofen die zich opwerpen als consulent en zo hun expertise als getraind vakdenker aanbieden om tegemoet te komen aan de behoefte aan denkhulp. Het filosofisch consulentschap is alleen bij het grote publiek niet bekend; nog maar weinig mensen weten de weg naar een filosofische praktijk te vinden. Maar hoe gewoon zou een bezoek aan een filosofisch consulent kunnen zijn? Laten we eens een vergelijking maken.

Wanneer iemand twijfelt over de kwaliteit van zijn gezichtsvermogen gaat hij meestal eerst even langs bij de opticien. Een bezoek aan de huis- of oogarts is misschien niet eens nodig en kost bovendien tijd en geld, zo wordt er veelal geredeneerd. Zeker, een lagere gezichtsscherpte vraagt deskundige aandacht, maar de oplossing hoeft niet direct in de medische sfeer te worden gezocht.

Aandacht van een vakdenker
Wat gebeurt er nu als we eenzelfde soort redenering ook zouden toepassen op mensen die serieuze aandacht zoeken voor hun denkproblemen. Uiteraard gaat de vergelijking tussen het functioneren van de optiek en het filosofisch consulentschap niet helemaal op. Maar waar het om draait is dat problemen, waarover stevig moet worden nagedacht, niet altijd getuigen van afwijkingen of stoornissen, net zoals een minder goed gezichtsvermogen niet altijd de medische expertise en inzet van een oogarts behoeft. Tal van problemen vragen niet per se om een klinische behandeling door een psycholoog of psychiater. Sterker nog, vaak hebben mensen meer aan de aandacht van een goede vakdenker.

Alledaagse problemen worden regelmatig ten onrechte gemedicaliseerd. Het lijkt erop dat het mislukken van therapeutische behandelingen op die onterechte medicalisering is terug te voeren. Therapeutische behandelingen kunnen alleen succesvol zijn en bijdragen aan een beter leven indien er daadwerkelijk sprake is van ziekten, pathologieën en dergelijke. Naast de puur medische problemen zijn er andere factoren aan te wijzen voor een minder goede kwaliteit van leven. Het betreft die problemen waarin het filosofisch consult een uitkomst kan bieden. Wellicht speelt de geschiedenis van onze westerse samenleving een belangrijke rol bij de gemiste kansen voor een oplossing van die problemen.

“De filosofisch consulent denkt

‘slechts’ mee en richt zich op

de kwaliteit van het denkwerk.”

Dualisme
Doorgaans zien we de mens als een wezen dat uit twee zaken bestaat, te weten iets lichamelijks en iets geestelijks. Dit dualistisch mensbeeld, dat dominant is in onze samenleving, gaat terug op het denken van onder meer Plato, Augustinus en Descartes. Door de opkomst van het christendom heeft dit mensbeeld in onze westerse samenleving stevig wortel kunnen schieten. Het resultaat is dat problemen in ons leven en de daaraan gekoppelde hulpvragen ook weer worden verdeeld over deze twee categorieën en de beroepen die daarmee worden geassocieerd (artsen worden aan het werk gezet bij lichamelijke klachten en defecten, terwijl de hulp van psychologen wordt ingeroepen bij niet-somatische problemen). Echter, het werk van denkers als Karl Popper laat zien dat het geestelijk domein niet één homogeen geheel is, maar kan worden onderverdeeld in twee delen.

Problemen in het denken
In het ene deel treffen we subjectieve mentale zaken aan als dromen, gevoelens, houdingen en waarnemingen. In het andere deel zijn abstracte dingen als theorieën, beweringen en concepten, kortom de bouwstenen van ons denken opgenomen. Het is met name die laatste verzameling waarop filosofisch consulenten zich richten in hun gesprekken met mensen. Er wordt door veel hulpverleners en doorverwijzers gemakkelijk voorbijgegaan aan het feit dat de kwaliteit van leven niet alleen flink kan worden aangetast door fysieke gebreken of door problemen van psychologische aard maar ook door problemen in het denken. Deze laatste categorie problemen vraagt echter niet zozeer om een behandeling, maar om serieuze denkhulp.

“Alledaagse problemen worden

ten onrechte gemedicaliseerd.”

Medicalisering
Hoewel het filosofisch consulentschap opkwam in de jaren 80 van de vorige eeuw is de tijd voor de inzet van professionele denkhulp nu misschien wel rijper dan ooit. We leven namelijk in een samenleving die uiterst complex is. Alleen de organisatie van de zorg zelf leidt tegenwoordig al tot flinke problemen, zo getuigen alle perikelen rond de nieuwe zorgwet. Daarnaast heeft men (economische) waarden als ‘(persoonlijke) groei’, ‘(persoonlijke) flexibiliteit’, ‘doelmatigheid’ en ‘efficiency’ momenteel hoog in het vaandel. Mensen die in hun leven andere waarden aanhangen en tot uitdrukking brengen, maken helaas met grotere regelmaat gebruik van de geestelijke gezondheidszorg. De medicalisering van levensproblemen legt een grote druk op ons zorgstelsel met alle bijbehorende financiële kosten en wachtlijsten van dien.

Kwaliteit denkwerk
Voor alle duidelijkheid, een filosofisch consulent vertelt de bezoekers van zijn praktijk niet welke waarden ze moeten hanteren of welke idealen ze moeten nastreven. Tijdens een consult wordt gewerkt aan het opstellen van goede en passende vragen waarmee op gestructureerde wijze aan de slag kan worden gegaan. De filosofisch consulent denkt ‘slechts’ mee en richt zich op de kwaliteit van het denkwerk. Hij werkt weliswaar met ideeën, argumenten en opvattingen, maar legt mensen niet op hoe ze moeten leven. Het respect voor de intellectuele leefwereld van de bezoeker van de praktijk is groot. De filosofisch consulent behandelt niet, maar helpt bij de ontwikkeling en het eventuele onderhoud van een bril ‘achter de ogen’. Wat de bezoeker daar dan vervolgens mee bekijkt, is geheel aan haar of hem. Genoeg stof om aandachtig te bezien.