TEGEN DE ONVOLWASSENHEID
Waarom zou je volwassen worden?
Susan Neiman
Tekst: Christien Brinkgreve
Waarom zou je nog volwassen worden? is de titel en de vraag van Neimans boek: wat is nog de aantrekkingskracht van volwassenheid? Een provocerende vraag die verder reikt dan de analyses over de verlenging van de adolescentie en de poreuzere grenzen tussen kindertijd en volwassenheid, met de hurkende ouders die de kindertijd idealiseren. Neiman stelt morele vragen over de infantilisering die ze waarneemt en het effect hiervan op de houding van mensen en hun ontwijken van de belangrijke vragen over politiek en cultuur.
Neiman richt zich tegen de onvolwassenheid die onze cultuur kenmerkt: de zelfverkozen onvolwassenheid, uit gebrek aan moed, uit luiheid en lafheid. Ze haalt hierbij Kant aan en diens opvatting over de verlichting als ‘de bevrijding van de mensheid uit haar zelfverkozen onvolwassenheid’.
Maar Neiman legt ook de schuld bij de sociale structuren die erop ingericht zijn om ons kinderlijk te houden. Al is in ons deel van de wereld geen sprake meer van een sterke dwang van de overheid zoals in feodale structuren of communistische landen die mensen afhankelijk maken en klein houden, ook in onze niet-totalitaire samenlevingen is er sprake van een dwang die mensen onderhorig maakt.
Hierin schaart ze zich bij de kritiek op het neoliberalisme die we ook van Hans Achterhuis en Richard Sennett kennen: ze spreekt van het marktfundamentalisme, de verleiding van ‘de speeltjes’ (facebook, twitter, smartphones) die mensen klein houden en afhouden van de wezenlijke vragen over een rechtvaardiger en menselijker wereld, vragen en ideeën die vaak gezien worden als kinderlijke utopische dromen waarvan afstand moet worden genomen. ‘Volwassen zijn wordt in brede kringen beschouwd als een zaak van afzien van je hoop en dromen, van het aanvaarden van de grenzen van de werkelijkheid die aan je zijn gegeven, en van het je neerleggen bij een leven dat minder avontuurlijk, de moeite waard en belangrijk zal zijn dan je veronderstelde toen je eraan begon. (…) Nu we er niet in geslaagd zijn samenlevingen in het leven te roepen waar onze jongeren in willen groeien, idealiseren we de stadia van de jeugd. (…) De boodschap is onheilspellend: door het leven te beschrijven als een proces dat bergafwaarts gaat.
“Volgens Neiman houden facebook en twitter
de mensen af van de wezenlijke vragen
over een rechtvaardiger en menselijker wereld”
Neiman beschrijft het stadium van de scepsis: de teleurstelling dat ouders minder weten dan we dachten en minder oplossing bieden dan we hoopten. Maar de zwaai van grenzeloos vertrouwen naar permanent wantrouwen en défaitisme is nog geen volwassenheid. Volwassenheid is een zaak van het erkennen van de onzekerheden in het leven, en van de moed om te leven met de kloof tussen idealen hoe de wereld zou moeten zijn en de ervaring dat dit zelden zo is.
‘Volwassen worden houdt in dat je de confrontatie met de kloof tussen zijn en behoren moet aan gaan zonder een van beide op te geven (curs. CB).’ De weigering om de wereld te aanvaarden zoals ze is is geen teken van zwakheid, of van kinderlijke verlangens die we zouden moeten ontgroeien. Volgens Kant, en Neiman, is die weigering juist de menselijke kracht: het is de stem van de kritische rede die gehoord moet worden.
Neiman houdt een pleidooi voor het behoud van verwondering en verontwaardiging, voor het behoud van ideeën over hoe de wereld zou moeten zijn. ‘Doen wat je kunt om jouw deel van de wereld meer te laten lijken op hoe het zou moeten zijn, zonder ooit uit het oog te verliezen hoe het in werkelijkheid is, is wat volwassen worden betekent.’
Een opvatting over volwassenheid die mij sterk aanspreekt. Ik hoop ook anderen, als idee, en als reden om volwassen te willen worden.
