Een hedendaags model van publieke dialoog
‘Bundel bij maatschappelijke besluitvorming de denkkracht, denk samen als één hoofd.’ Erik Boers en zijn vier medeauteurs van Publieke bezinning, socratische dialogen over maatschappelijke vraagstukken maken zich zorgen. Monoloog en debat zijn in de publieke discussie dominante gespreksvormen geworden. Stevige standpunten en doortastende besluitvorming worden meer gewaardeerd dan bezonnenheid en tijdrovende dialogen. Wat voor debat moet doorgaan, krijgt steeds meer het karakter van afwisselende monologen waarin de gesprekspartners onbuigzaam aan hun vooringenomen positie vasthouden. Dikwijls zijn al in een-tweetjes voorafgaand aan de discussie besluiten genomen en is het openbare debat een ritueel dansje. Dit heeft volgens de auteurs weinig met democratie te maken. Ook de verhouding tussen overheid en burger verandert, en dat vraagt om een nieuwe gesprekscultuur.
Tekst & video: Paul Troost
Gezien de achtergrond van de auteurs van Publieke bezinning is hun bezorgdheid goed te begrijpen. Ze treden al jaren in de voetsporen van de Griekse filosoof Socrates die 2500 jaar geleden zijn medeburgers in Athene aanspoorde tot bezinning over persoonlijke en publieke kwesties en daarvoor stevig met ze in gesprek ging. Met vragen als ‘waar sta je voor, wat zijn je principes?’ bestookte hij zijn stadsgenoten.
Bezinning en besluitvorming
Sinds Socrates heeft het denken over de socratische methode niet stilgestaan. Voerde Socrates zijn gesprekken een-op-een of in een kleine groep, tegenwoordig kent ons land nogal wat vormen van het socratisch gesprek, variërend in aanpak, duur en aantal deelnemers. In filosofische cafés praat men in kleine groepjes, soms wordt het voltallige management van een bedrijf ‘op moreel beraad’ gestuurd en de Amerikaanse filosoof Michael Sandel gaat met honderden mensen in een theater in gesprek.
De diverse vormen van het socratisch gesprek mogen zich in een zekere populariteit verheugen en het dialogisch karakter van het gesprek komt nu meer tot uiting dan 2500 jaar geleden, toen Socrates nogal eens de neiging had het hoogste woord te voeren. Erik Boers cum suis ontwikkelde een nieuwe variant van de socratische methode die onze democratie nieuw leven moet inblazen. In plaats van het zelfonderzoek waarop Socrates het accent legde, ligt nu de nadruk op publieke bezinning.
Kerndoelen
De kerndoelen van de traditionele socratische dialoog, ontmoeten en bezinnen, blijven in de publieke bezinning essentieel. Bij de ontmoeting komen betrokkenen samen om ervaringen over de kwestie die hen raakt uit te wisselen en zo hun inzicht te verruimen. Bezinning richt zich nu op gezamenlijke besluitvorming waarbij niet het eigen standpunt maar het algemeen belang en een rechtvaardige samenleving een cruciale rol spelen. Dat vraagt om een houding die burgers zich eigen moeten maken door regelmatig aan publieke gesprekken deel te nemen. Oefening is, naast ontmoeten, bezinnen en besluitvorming, het vierde element dat de permanente democratie gestalte moet geven.
Ambitieus
De publieke bezinning zoals Erik Boers en zijn coauteurs die beschrijven lijkt een naïef en onbereikbaar ideaal. Maak de cynische burger anno 2016 maar eens warm voor een vorm van democratie uit het oude Athene – waar overigens slechts een beperkt deel van de bevolking aan mocht deelnemen. De auteurs van Publieke bezinning weten wel beter. Hun ideeën zijn, behalve op theoretische onderbouwing, gebaseerd op ervaring. Ze presenteren vijf voorbeelden die voor hun aanpak model staan. Het gaat daarbij om lastige en soms emotionele maatschappelijke thema’s als de Q-koorts en de bouw van megastallen. Ook laten ze zien dat het wel degelijk mogelijk is dat burgers, na veel oefenen, zich de methode van de publieke dialoog eigen maken.
Publieke bezinning is een leerboek en is als praktijkboek te gebruiken. Met voorbeelden beschrijven de auteurs hoe een publieke dialoog verloopt en wat de valkuilen daarbij kunnen zijn, met de praktijkwijzers kan de lezer stapsgewijs leren hoe je een publieke dialoog organiseert en in de praktijk brengt.
