HANS ACHTERHUIS / DE UTOPIE VAN DE VRIJE MARKT

Als criticaster van de utopische gedachte schreef hij eerder De erfenis van de utopie. Hij onderzocht hierin de wortels van de utopie en hoe dit fenomeen gestalte heeft gekregen in de postmoderne tijd. In De utopie van de vrije markt (2010) zet Achterhuis zijn project voort en neemt hij zichzelf tot taak om een ander groot maatschappelijk fenomeen als utopie te onderzoeken.

Hij stelt dat we “de actualiteit kritisch moeten beoordelen”. Maar wat is de maatschappelijke taak van de filosoof? Kan je spreken van een bepaalde verantwoordelijkheid voor wijsgeren om zich in ‘het publieke’ te begeven? En als het zo is, wíe is er dan verantwoordelijk voor deze verheldering van de actualiteit? Achterhuis heeft er geen twijfel over dat het de wereld ten goede zou komen als welden- kende burgers zich zouden mengen in het publieke debat. Om het goede voorbeeld te geven herintro- duceerde hij Foucaults begrip ‘actualiteitsanalyse’. In De utopie van de vrije markt analyseert hij de neoliberale staat.

Achterhuis probeert de huidige maatschappij te duiden en stelt dat de neoliberale staat ten onrechte wordt beschouwd als een objectief gegeven, waarbij niemand aan te wijzen is als bedenker of uitvoer- der (hoogstens een invisible hand). Hij stelt dat er wel degelijk sprake is van een utopisch ideaal en dat de maatschappelijke bewegingen niet enkel te wijten zijn aan een ‘objectieve stuurkracht’. Eén van de grondleggers van dit utopisch ideaal is Ayn Rand. Haar boek Atlas Shrugged (1957) is na de Bijbel het meest verkochte boek van de afgelopen eeuw in Amerika: in Europa is zij zo goed als onbe- kend. Rand was de inspirator van Alan Greenspan, die tot 2006 de president van de Federal Reserve Bank was, het Amerikaanse instituut dat van invloed is op elke wereldburger. Achterhuis vindt dat de ideologische wortels van de neoliberale utopie begrepen moeten worden tegen de achtergrond van de financiële crisis waarin dit instituut een significante rol speelde. Hij beschrijft Rands neoliberale utopie en ontdekt vervolgens de valkuilen van haar theorie. Volgens Achterhuis hanteert Rand een gemankeerd mensbeeld: het is onmogelijk om alle menselijke relaties terug te brengen tot marktrela- ties, de wereld functioneert niet als een markt.

Bekijk het interview met Hans Achterhuis en hoor alles over zijn opvattingen over meritocratie, authen- ticiteit en andere maatschappelijke verschijnselen.