FILOSOFIE IN HET ONDERWIJS
Ik blijf nog even kletsen. De laatste gesprekken met René Gude
Rosan Hollak
Fragment uit het boek
Halverwege de jaren negentig ben je gaan lobbyen voor de introductie van het vak filosofie in het voortgezet onderwijs. Jouw voorstel om filosofie een vaste plek te geven in een deel van het curriculum is toen ook aangenomen.
Zonder filosofie krijgen leerlingen in Nederland goed les in afzonderlijke vakken, maar de nadruk ligt bij ons op de positie op de arbeidsmarkt. Daar wordt vooral modulaire kennis belangrijk gevonden. Een paar uur filosofie per week voegt daaraan echt iets toe. Onze kenniscultuur stelt hoge eisen aan burgers. We moeten een grote hoeveelheid zeer gevarieerde informatie integreren in één visie en dan die visie ook nog eens helder kunnen beargumenteren. Bovendien wordt er ook nog van je verwacht dat je er een moreel oordeel over kunt vellen. Het voortgezet onderwijs biedt een hoogwaardig aanbod aan gevarieerde informatie, maar hoe zorg je ervoor dat je, naast die specialistische kennis, ook vaardigheden kweekt om daar een leefbaar geheel van te maken? Leren argumenteren en morele overwegingen kunnen maken is een vak apart. En je hebt daar heus wat aan wanneer je daarna op de arbeidsmarkt gaat lopen concurreren. Het is goed om verschillende disciplines te kunnen combineren en een ethisch beraad te voeren.
Maar waarom zou een leerling filosofie kiezen?
Er wordt altijd eindeloos gesproken over het nut van de filosofie, maar wat wordt vergeten is dat je er ook enorm veel plezier aan kunt beleven. Waarom worden wij toch geteisterd met vragen die we niet kunnen beantwoorden, maar die we ook niet kunnen afwijzen? Het is toch ontzettend leuk om je daarmee bezig te houden?
Aan de Universiteit van Amsterdam is de aparte filosofische faculteit opgegaan in de Faculteit der Geesteswetenschappen. Op deze faculteit zijn weer zware bezuinigingen aangekondigd.
Het is allemaal erg jammer. Ik vind het goed als de filosofen wat harder op het trommeltje beginnen te meppen, want we hebben meer dan voldoende te bieden. De academische filosofie is er voor de vooruitgang van mooie vakken als ethiek, politieke filosofie, logica en metafysica. Maar daarnaast kan filosofie ook een overkoepelende visie geven op de wetenschappen. De universiteit streeft kennis van het hele universum na. Een faculteit is maar een deel van het geheel, samen vormen die eenheden een universiteit, maar voor iedere student is het ook belangrijk te weten waar zijn of haar vakgebied ophoudt. Het is een filosofische activiteit om te bepalen welk deel van het universum jij voor je rekening neemt.
Een goede arts of scheikundige hoeft zich toch niet bezig te houden met het universum?
Filosofie gaat ook over de methoden van een wetenschap. De principes en de methoden worden bestudeerd in de kennistheorie. Die zet de methoden en vertrekpunten op een rijtje. Wat is het verschil tussen een sterrenkundige en een scheikundige? En wat voor onderzoeksmethoden gebruiken ze? Ieder vakgebied heeft wat aan dit soort vragen. Iemand die rechten studeert krijgt ook rechtsfilosofie om te kunnen begrijpen waarom het recht is ontwikkeld en waarom je het nodig hebt. Maar ook in bredere zin is filosofie belangrijk. Want uiteindelijk is het doel van iedere wetenschap het verbeteren van onze zeden en gewoonten. Het gaat erom de wereld te verbeteren. Het is goed om de ethiek, die in dit gegeven besloten ligt, te doorgronden. Dus waarom zijn we bezig met het bestuderen van sterrennevel? Daar kan de filosofie bij helpen.
Dus jij zegt dat alle studenten aan de universiteit wel wat filosofie zouden kunnen gebruiken?
Ja. Specialisatie is alleen mooi als je een goed overzicht over het geheel van de wetenschappen hebt. Anders is iedereen slechts op jacht naar financiering van zijn of haar onderzoek. En daarvoor moet je over de grenzen van de wetenschap kunnen uitkijken. Dat behoort per definitie niet tot die wetenschap zelf.
