Een menselijke Socrates
Socrates wordt gezien als de vader van de filosofie, maar wie was hij eigenlijk? Ondanks zijn bekendheid heeft Socrates nooit zelf iets geschreven en kennen wij hem vooral uit de geschriften van Plato. Plato haalt Socrates te pas en te onpas aan als de wijze meester van de wijsbegeerte of de ‘horzel van Athene’. Tegelijkertijd gebruikt Plato Socrates ook om zijn eigen theorieën uit te leggen. Daarmee blijft Plato’s Socrates meer een spreekpop voor Plato’s filosofie en is ons beeld van Socrates vooral gebaseerd op Plato’s schets van Socrates.
Tekst: Zoë Spaaij
Plato is echter niet de enige die over Socrates heeft geschreven. De Griekse schrijver Xenophon (ca. 430 – ca. 350 v.Chr.) heeft Socrates verscheidene malen als hoofdpersonage gebruikt, onder andere in zijn dialoog Symposium, niet te verwarren met Plato’s gelijknamige werk. Net als Plato was ook Xenophon een leerling van Socrates, maar Xenophon geeft ons een menselijker beeld van Socrates. De Socrates die Xenophon in zijn Symposium opvoert, is een stuk luidruchtiger dan de Socrates van Plato. Bij Plato blijft Socrates de wijze abstracte filosoof met bijna goddelijke trekjes. De Socrates van Xenophon is soms betweterig, beledigt zijn gesprekspartner en heeft een dopneus.
Een klassieke tekst in een hedendaags jasje
Het Symposium is vertaald door Christiaan Caspers, docent klassieke talen, met de titel Het diner. De titel geeft al aan dat Caspers de klassieke tekst heeft vertaald naar toegankelijk hedendaags Nederlands. Als lezer vergeet je onmiddellijk dat je hier een vertaling leest, zo vlot is het boek vertaald. Hoewel mijn kennis uit het Oudgrieks inmiddels behoorlijk ver is weggezakt, weet ik zeker dat woorden als ‘oké’ niet in mijn woordenlijst stonden. Voor de taalpuristen onder ons dus alvast een waarschuwing: veel woorden zijn geen letterlijke vertaling. Caspers schuwt weinig klassieke woorden als ‘loverboy’ en ‘off-stage’ niet om een hedendaagse draai aan de tekst te geven. Daardoor is dit boek bij uitstek geschikt voor iedereen die een eigentijds beeld wil krijgen van het klassieke Athene.
Context en toelichting
Zo toegankelijk de tekst van Het diner is, zo warrig is de toelichting aan het einde van het boek. De context die Caspers hier schetst, voegt weinig toe aan het verhaal van Xenophon zelf. Mis- schien schept het zelfs meer verwarring. De namen en politieke ontwikkelingen vliegen de lezer ongestructureerd om de oren, afgewisseld met een lukrake vergelijking met de roman Brideshead Revisited. Door de rommelige opbouw van de toelichting van Het diner kan ik de lezer eerder aanraden om als uitleg bij Xenophons symposium het internet op te zoeken.
‘De Socrates van Xenophon is soms betweterig, beledigt zijn gesprekspartner en heeft een dopneus.’
Een ding is echter wel interessant, namelijk de vergelijking tussen Plato en Xenophon. Hieruit blijkt dat Xenophon in mindere mate dan Plato zijn eigen filosofie ontwikkelde. Het diner is dan ook eerder een schets van de tijd dan Plato’s Symposium. Hoewel ook in Het diner thema’s als liefde en schoonheid aan bod komen, komen die minder uitgebreid aan bod dan in Plato’s Symposium. Dit hangt ook samen met de vorm: Xenophon schrijft kortere dialogen dan Plato. Volgens sommigen is Xenophons versie zelfs een parodie op Plato’s ellenlange uiteenzetting over liefde.
Een kijkje in het leven van Socrates
Het diner van Xenophon geeft ons een kijkje in het alledaagse leven van het klassieke Athene en laat ons een meer menselijke kant zien van de grote Socrates. En het leert ons enkele wijze levenslessen. Zo merkt Socrates bijvoorbeeld op: ‘Drank is een aanslag op lichaam en geest’, maar ‘als de bediening een lichte motregen in ons fijne aardewerk doet neerdalen, dan wordt ons door de drank geen dronkenschap opgelegd, maar dan laten we ons zachtjes door haar [sic] heilsboodschap tot grotere vrolijkheid overtuigen’. Amen.
