VAN EEDEN LEZING 2014 / PETER SLOTENDIJK
19 april 2014
(Duitstalige lezing met Nederlandse inleiding)
De Duitse filosoof Peter Sloterdijk verzorgt de Frederik van Eedenlezing 2014. Hij treedt daarmee in de voetsporen van Francis Fukuyama, Martha Nussbaum en Frans de Waal, die eerder deze prestigieuze lezing verzorgden. Sloterdijk zal spreken over zijn nog te verschijnen boek: Die schrecklichen Kinder der Neuzeit. Daarnaast gaat hij in op het thema Bejahung, oftewel: het ‘ja-zeggen’ tegen (bepaalde aspecten van) het leven. Na afloop van deze Duitstalige lezing zal Erno Eskens met hem en publiek in gesprek gaan. (Helaas is de eerder aangekondigde Denker des Vaderlands René Gude door ziekte afwezig).
Peter Sloterdijk is een van de toonaangevende denkers van dit moment. Hij brak door met zijn onlangs bij Uitgeverij Boom herdrukte Kritiek van de cynische rede en publiceerde sindsdien talloze invloedrijke werken, waaronder het spraakmakende Regels voor het mensenpark en de vuistdikke Sferen-trilogie. In de Kritiek van de cynische rede laat Sloterdijk zien hoe wij langzamerhand steeds cynischer zijn geworden en hoe wij daarmee onze spontaniteit dreigen te verliezen. Tegenover het cynisme plaatst hij het ‘kynisme’, waarbij hij zich een volgeling noemt van Diogenes van Sinope, de Griekse filosoof die niet hechtte aan bezittingen en vooral spontaan en optimistisch wilde leven. Nadat hij zijn laatste bezit, een drinkbeker, had weggeworpen, dronk Diogenes als een hond (kunos) uit de rivier en werd sindsdien een kunikos (hondachtige) genoemd.
In de Sferentrilogie lokaliseert Sloterdijk de mens in allerlei levenssferen. Je bent altijd ergens. En dat ergens heeft een invloed op je. In Je moet je leven veranderen legt Sloterdijk uit hoe je zelf een goede sfeer in je leven en de wereld om je heen kunt maken. Hij keert zich in dit boek opnieuw af tegen het cynisme. Het is beter spontaan en open te zijn. Ga ervan uit dat je onaf bent, dan kun je jezelf tot mens maken, stelt hij. Wat daarvoor nodig is, is ‘antropotechniek’: je moet jezelf trainen. Dit trainen is volgens hem betrekkelijk eenvoudig. De kunst is om je verkeerde trainingsprogramma te vervangen door een betere. Ook hierbij is weer belangrijk dat je leert om ja en nee te zeggen. Je moet positie durven in het nemen.
In 2013 verzorgde Sloterdijk een lezing op de ISVW over het nee-zeggen, ofwel de negatie. In de Van Eedenlezing pakt Sloterdijk het thema opnieuw op. In zijn nog te verschijnen boek Die schrecklichen Kinder der Neuzeit komt het thema namelijk opnieuw terug. Sloterdijk vraagt zich in dit boek af waarom kinderen sinds de moderne tijd willen breken met hun ouders. Waarom willen we toch steeds alles anders doen en zeggen we zo makkelijk nee tegen alles wat de vorige generaties hebben opgebouwd. Waarom kost het ons zoveel moeite om ja te zeggen tegen dat wat onze voorouders hebben opgebouwd?
Met dit onderwerp keert Sloterdijk terug tot de kern van zijn werk. De kunst is volgens hem om niet cynisch in het leven te staan, maar juist kynisch (optimistisch, betrokken en spontaan). Om je deze levenswijze eigen te maken moeten wij leren om, op gepaste momenten, weer ´ja´ te zeggen tegen de waardevolle dingen van het leven. Nietzsche bedacht voor dit ja-zeggen de term Bejahung: wie ja zegt tegen het leven verzoent zich met het lot (Amor Fati).
De jaarlijkse Frederik van Eedenlezing – ingesteld op zijn 150ste geboortedag – laat denkers van naam en faam aan het woord. De lezing is vernoemd naar een van de oprichters van de ISVW. ‘Het beloofde land lag verder dan ik dacht,’ mijmerde Frederik van Eeden aan het eind van zijn leven. Rond 1900, een tijd van grote maatschappelijke onrust en globalisering, stak hij veel energie in sociale experimenten. De kolonie Walden in Bussum is Van Eedens beroemdste experiment. De Internationale School voor Wijsbegeerte is zijn meest duurzame experiment gebleken. Beide projecten waren gebaseerd op de vaste overtuiging dat de verstandhouding tussen mensen kan worden verbeterd door overleg, taalverbetering en inlevingsvermogen. Met dit motto in het achterhoofd hield de Amerikaanse filosoof Francis Fukuyama de eerste Frederik van Eedenlezing in 2011. Een jaar later sprak Martha Nussbaum over het belang van gammawetenschappen en goed onderwijs en in 2013 volgde Frans de Waal met een lezing over sociaal gedrag bij mens en dier (bonobo’s met name). In 2014 is het beurt aan Peter Sloterdijk. De lezing van 2014 wordt georganiseerd in samenwerking met de ´g8 van de filosofie’.
