DEBAT: OOSTERSE DENKERS IN DE POLDER
Gaat oosters denken samen met politiek engagement?
iFilosofie #7
Oosterse filosofie leeft in Nederland. Steeds meer mensen ontdekken de waarde van Boeddha, Confucius, Tao en Zen. Toch knaagt er iets.
Kan de oosterse filosofie wel tot een vorm van maatschappelijk engagement komen? Bij de presentatie van het boek Oosterse denkers in de polder gaan auteurs Jan Flameling en Hans Baaijens in debat met Han de Wit en Henk Oosterling over deze kwestie.
“Oosterse filosofie is loslaten en politiek draait om betrokkenheid. Dat gaat dus niet samen,” provoceert gespreksleider Erno Eskens. “Oosterse filosofie hecht immers belang aan persoonlijke spiritualiteit en ‘loslaten’ en dus is het logisch dat er binnen dat oosterse denken weinig ruimte is voor betrokkenheid en engagement.”
“Het is precies omgekeerd,” aldus Jan Flameling: “Er zijn in Nederland ongeveer anderhalf miljoen mensen actief bezig met oosterse filosofie. Waarom zijn die niet ook allemaal politiek actief? Lao Tse schreef een handleiding voor de keizer; Boeddha filosofeerde aan de hand van maatschappelijke omstandigheden. Oosters denken kan niet zonder politiek engagement. Het is engagement.”
Han de Wit: “De Boeddha onderwees de koning van Shambala. Kunnen we zo met onze zintuigen omgaan dat we wijzer worden; dat we compassie kunnen vertonen? Die vraag leeft bij de Boeddha. Hij zet de vraag centraal hoe samen te leven. Daaruit komt het maatschappelijk boeddhisme voort dat ik aanhang en dat je ook een samenlevingsboeddhisme kunt noemen. Het draait om goedwillendheid, genegenheid en fundamentele goedheid.”
“Maar kijk eens naar wat minister Melanie Schultz zegt op de dvd die bij het boek is verschenen”, prikkelt Erno Eskens nog maar eens. “Ze heeft haar coming-out als boeddhist en zegt dat ze het boeddhisme vooral omarmt vanwege de innerlijke rust die je erin kunt vinden. Is dat niet tekenend?” Nee, zegt Hans Baaijens, het boeddhisme heeft haar veel meer te bieden. “Kijk nog maar eens goed naar wat ze zegt op die dvd. Voor haar is oosters denken veel meer dan een rustgevend middel. Op zich heb je wel een punt als je zegt dat het oosterse denken hier in het Westen te zeer in de individualistische hoek is terechtgekomen. In de boeddhistische centra gaat het vaak om de eigen spirituele ontwikkeling. Ik heb wel eens last van instrumenteel gebruik van de oosterse filosofie door bedrijven die hun werknemers naar mindfulness sturen om hun prestaties te verbeteren.”
Maar wat is er mis met het gebruiken van oosters denken om prestaties te verbeteren, lijkt Henk Oosterling zich op dat moment af te vragen. Hij gebruikt oosterse filosofie om scholieren uit Rotterdamse achterstandswijken naar een hoger niveau te trekken: “Je kunt zenboeddhisme op dat vlak heel goed toepassen.” En het is politiek engagement bij uitstek. “Je moet politiek niet alleen als een Haags gebeuren opvatten. In het dagelijks leven heb je zoiets als micropolitiek. Dan gaat het om het privéleven – om generositeit, vrijgevigheid, om het breken van het ego.” Deze micropolitieke vorm van engagement heeft veel raakvlakken met oosters denken. In deze context werkt zenboeddhisme in ieder geval opmerkelijk goed, constateert Oosterling: “Mijn scholieren scoren gemiddeld 10 punten hoger op de Cito-toets.”
Het boek en DVD van Jan Flameling en Hans Baaijens, ISVW uitgevers. Gesprekken met filosofen Jan Bor, Otto Duintjer, Henk Oosterling, Ton Lathouwers en Han de Wit.
