DE WERELD VAN DE VAKDENKER
Even denken. Op gesprek bij de filosoof
André de Vries
Tekst: Conny van der Meer
Wie met een dilemma rondloopt, de behoefte heeft om levensvragen te doordenken of ‘gewoon’ dieper wil nadenken over een bepaald onderwerp, kan tegenwoordig bij een filosofisch consulent terecht. Een filosofisch consulent biedt denkhulp bij vraagstukken die om een concrete oplossing vragen en die niet van psychologische of medische aard zijn. Een filosofisch consulent kan worden gezien als een gelijkwaardige gesprekspartner, als een vakdenker die met u meedenkt, die de kwaliteit van uw denkwerk centraal stelt en verhoogt.
Even helpen denken
De huisfilosoof van de ISVW, dr. André de Vries, beschrijft het vak van een filosofisch consulent en de methode die hij gebruikt nauwkeurig in zijn nieuwste boek Even denken. Dit boek is zowel bestemd voor mensen die denkhulp nodig hebben als voor filosofen die deze denkhulp willen bieden.
Het eerste deel van het boek is vooral interessant voor de eerste doelgroep, omdat de auteur op grond van zijn ervaring gedetailleerde voorbeelden van consulten geeft waardoor de lezer ziet hoe de gesprekken verlopen. De Vries maakt inzichtelijk met wat voor problemen mensen naar een filosofisch consulent gaan, hoe zo’n gesprek verloopt en wat het resultaat van een consult kan zijn. Ook gaat hij dieper in op de Aristonide methode.
Het tweede deel van het boek is vooral boeiend voor mensen die geïnteresseerd zijn in de methode van het filosofisch consult. De Vries stelt hier ook, heel verrassend, de rol van het begrip ‘tijd’ in filosofische consulten aan de orde.
De Aristonide methodiek
Zelf werkt De Vries volgens de door Eite Veening ontwikkelde Aristonide methodiek waarin de filosofisch consulent als ‘collega-denker’ wordt gezien. Net als Veening is De Vries’ methodiek gebaseerd op een revisie van de driewereldentheorie van Karl Popper.
Het gaat de Vries vooral om wereld drie – de conceptuele wereld met theorieën, proposities e.d. – die in het consult, zo nodig, opnieuw vorm wordt gegeven. Deze aanpak verschilt met die van de psycholoog die zijn werkterrein vooral heeft in wereld twee, die van de subjectieve mentale wereld met emoties, dromen e.d. Net als wereld twee speelt wereld één, de fysieke wereld, die van iemands handelen, in het consult slechts een bijrol.
In tegenstelling tot de Platonide methodiek, die er vanuit gaat dat er binnen wereld drie een ‘ideale plek’ van ideeën bestaat, richt de Aristonide methodiek zich op de intellectuele leefwereld van de klant zelf, die per persoon kan verschillen en dus niet van tevoren is bepaald.
In Nederland is er een klein clubje filosofisch consulenten dat volgens de Aristonide methodiek werkt. Zij zijn verenigd in Stichting De Hoofdzaken. Volgens De Vries kunnen er prima verschillende methoden naast elkaar bestaan, als het de klant maar altijd duidelijk is wat er precies tijdens een gesprek gebeurt, waarom en hoe. Juist dit ‘hoe’ legt De Vries in zijn boek heel duidelijk uit.
Hoeveel tijd heb ik nog?
Naast Poppers driewereldentheorie als fundering van het filosofisch consult speelt ‘tijd’ voor De Vries een belangrijke rol. Tijdens de rustgevende activiteiten in een retraite bijvoorbeeld (een periode waarin een klant langere tijd ergens verblijft en verschillende gesprekken met een consulent heeft). Volgens De Vries ontstaan veel handelingen in het onbewuste en tijdens het gesprek worden ideeën bewust opnieuw doordacht. Dit beïnvloedt het onbewuste, als een soort zelfprogrammering. Ontspannende activiteiten tussen de gesprekken door zetten dit onbewuste als vanzelf aan het werk.
Daarnaast ziet De Vries nog een rol voor de tijd. Hij baseert zich daarbij op de Franse filosoof Henri Bergson die een onderscheid maakt tussen ‘le temps’ (kloktijd) en ‘la duree’ (beleefde tijd). Bij een filosofisch consult moet er volgens De Vries ook aandacht zijn voor een derde soort tijd, namelijk de geconceptualiseerde tijd. Immers, concepten, theorieën en abstracte entiteiten ontlenen hun potentiële bestaan aan ontwikkelingsvolgorden. Hoewel er bij het denken geen specifieke tijd verstrijkt, is het belangrijk om in te zien dat begrip van het ene concept nodig is voor begrip van het andere. Ze hebben dus een bepaalde volgorde en zijn ingebed in een zelfstandige geconceptualiseerde tijd.
Wie denkt dat Even denken zich beperkt tot een heldere uiteenzetting van de Aristonide methode en daarnaast de lezer een kijkje in de kamer van de filosofisch consulent gunt, zal verrast zijn als hij merkt dat de auteur ook expliciete ideeën over denkgereedschappen, het onbewuste en de tijd heeft. De lezer heeft daar alleen maar baat bij.
