De Spenglerervaring

Voor uitgeverij Boom is De ondergang van het avondland een onvervalst prestigeproject, en niet alleen vanwege de 900 bladzijden die de twee banden bij elkaar tellen. Met het bouwen van een geheel aan het Avondland gewijde website experimenteert Boom namelijk met een uitgebreide  ‘leeservaring’. Wordt dit de nieuwe standaard voor filosofie-uitgaven in de Lage Avondlanden? Of wordt Boom door Spengler zelf een spiegel voorgehouden?

Tekst: Mark Leegsma

Gezien Spenglers opvatting dat het streven naar de oneindige ruimte tot de ‘faustische’ ziel van de westerse cultuur behoort, is het op zijn minst toepasselijk dat uitgeverij Boom, ter ondersteuning van De ondergang van het Avondland, de fysieke grenzen van het boek overschrijdt naar de virtuele ruimte van het wereldwijde web. Maar laten we ons niet te lang vergapen aan de symbolische waarde en in plaats daarvan het resultaat op zijn verdiensten beoordelen, met als voornaamste vraag: biedt de website een extra reden om de al met al fikse investering in het boek te doen?

Wat buiten kijf staat is dat de koper van de Ondergang met zijn unieke inlogcode tot leesspengler.nl in ieder geval veel waar voor zijn geld krijgt. Om te beginnen biedt de website een keur aan ‘experts’ die hun licht over Spengler laten schijnen. Boom heeft niet de minste namen weten te strikken: van (voormalig) Denkers des Vaderlands René ten Bos en Marli Huijer tot Joris Luyendijk en Afshin Ellian, maar ook jonge honden als student geschiedenis Stijn Kuipers en filosoof Ype de Boer.

Wat bij lezing van de bijdragen opvalt is de grote verscheidenheid van doelen en thema’s. Zo voorziet de bovengenoemde De Boer de lezer van overzichtelijke samenvattingen per hoofdstuk. Iemand als hoogleraar Sociale Theorie Willem Schinkel (in het stuk dat u ook in dit nummer van iFilosofie vindt) daarentegen steekt een fel politiek betoog af tegen het misbruik dat populistisch rechts vandaag van Spengler maakt. Daar staat dan weer filosoof en wiskundige Emanuel Rutten tegenover, die in zijn stuk (ook in dit nummer opgenomen) onderzoekt of Spenglers specifieke bewering dat wiskunde een cultuurfenomeen is hout snijdt. En zo zijn er nog veel meer bijdragen, waarvan het aantal overigens blijft groeien. Prettig gevolg is dat de veelzijdigheid van Spenglers werk recht wordt gedaan, wat geen overbodige luxe is voor een boek dat vanwege zijn foute reputatie zo gemakkelijk valt te bagatelliseren.

Leeshulp
Een bijzondere vermelding verdient filosoof Ad Verbrugge. De universitair hoofddocent  zou wel eens de belangrijkste pleitbezorger van Spengler in onze tijd kunnen zijn; in zijn cursussen aan de Vrije Universiteit staat de Ondergang tenminste al jaren op het programma. Wie kon Boom daarom beter vragen om in korte video’s de strekking van het werk per hoofdstuk te bespreken dan hem? Nu is het niet zo dat Verbrugge het al met al tamelijk enthousiaste laatste woord heeft; daarvoor worden in de andere bijdragen te veel kritische noten gekraakt. Wel wordt het medium van de website in Verbrugges video’s het best benut.      

Voor de lezer die zich niet (alleen) door dit of dat vurige betoog wil laten meeslepen maar toch een steuntje in de rug kan gebruiken is er, tot slot, een pagina met uitgebreide verhelderingen van kernbegrippen als ‘civilisatie’, ‘wereldgeschiedenis’ en ‘ziel’. Toegegeven, deze leeshulp zal een collegereeks van Ad Verbrugge niet kunnen vervangen, maar wie zegt dat de ‘autonome’ lezer daar überhaupt op zit te wachten?

Levende discussie
Als de website, kortom, één verdienste heeft, dan wel dat De ondergang van het Avondland toegankelijk, aantrekkelijk, ja zelfs sexy wordt gemaakt. Zoveel mag ook blijken uit de drie pilaren waarop leesspengler.nl is gebouwd: Informatie, Inspiratie en Opinie. Of Spengler wel sexy gemaakt zou moeten worden is een vraag die ik laat rusten; elders in dit nummer spreekt Florian Jacobs zich daar in klare taal over uit. Wel vind ik dat de keuze van Boom om de website geheel in het teken van inleiding te laten staan een keerzijde heeft. Juist omdat een boek als de Ondergang discussie oproept – de opiniërende bijdragen zijn olie op het vuur – vraag ik me af waarom de website het zonder forumfunctie moet stellen.

Als lezers niet in de gelegenheid worden gesteld werkelijk met elkaar in gesprek te gaan, wat blijft er dan van discussie over behalve de ‘geciviliseerde’ vertoning ervan? Voor de lezer die Spengler louter wil consumeren is dat allicht geen bezwaar, maar wie zich serieus in het Avondland (of in welk filosofisch werk dan ook) verdiept is behalve consument ook kritisch gesprekspartner. De websitebezoeker kan Boom Filosofie en Geschiedenis weliswaar op Facebook of Twitter ‘volgen’, maar is dat hetzelfde als met elkaar in gesprek gaan? Eerlijkheid gebiedt wel te zeggen dat Boom zat Spengler-evenementen organiseert waar in ieder geval de ‘experts’ elkaar op de korrel nemen (hopelijk), maar dat is dan weer in de offline wereld en niet op de website.

Het gemis van een forum is in mijn ogen een paradoxaal vernis op de verder zo gebruiksvriendelijke, rijke en leerzame website. Of is het in het licht van Spenglers opvatting dat de westerse cultuur zijn fase van verstening heeft bereikt alleen maar toepasselijk dat levende discussie ontbreekt? Als de Ondergang voor Boom inderdaad een experiment is, laat deze vraag dan stof tot kritische reflectie zijn.