ART IS THERAPY

Alain de Botton stelt teleur als gastcurator van het Rijksmuseum

iFilosofie #7
Tekst: Sjimmie Lensen

Als u door het Rijksmuseum loopt, vindt u het dan fijn om u af te vragen wat de schilder op u en alle andere kijkers over wilde brengen? Of vindt u het fijner als iemand u, via een groot geel vel naast het schilderij vertelt wat het schilderij bij u oproept en op welke manier dat een aanvulling kan zijn op een van uw tekortkomingen?

Alain de Botton is ervan overtuigd dat u voor het laatste zou kiezen. Zoals u wellicht al ter ore is gekomen is deze Engelse filosoof en schrijver van Zwitserse afkomst momenteel gastcurator bij het Rijksmuseum. Daar heeft hij samen met kunsthistoricus John Armstrong een tentoonstelling gemaakt onder het motto ‘Kunst is therapie’. En die therapie werkt als volgt: hier is een schilderij, hier is een mega post-it met daarop geschreven wat het schilderij uitdrukt en wat het bij u oproept. Oh ja, en wat u ervan kunt leren op emotioneel vlak. En dat dan 150 keer. Interessant, toch?

Omdat velen mij al voor zijn gegaan in het recenseren van deze expositie, zeer wisselend van toon overigens, zal ik mij hier beperken tot een aantal opmerkingen, om vervolgens over te gaan tot het bevragen van De Bottons idee hierachter.

Op de website van The Spectator verscheen een blogpost van de hand van kunstcriticus Fisun Güner onder de titel ‘Why Alain de Botton is a moron’. De redenen die gegeven worden ter onderbouwing van deze uiterst vriendelijke titel zijn dat de opmerkingen die De Botton bij de schilderijen, evenals in het café, de garderobe en de entree plaatst, uitermate depressief-makend en reductionistisch therapeutisch zijn. Iemand die het volledig met Güner eens lijkt te zijn is Vrij Nederland-auteur Carel Peeters. In zijn ‘Literaire Kroniek’ schrijft hij, onder de titel ‘Het spirituele gesop van Alain de Botton’:

“De Botton maakt van het museum een museum van willekeurige emotionele plaatjes, terwijl het bij het zien, waarderen en houden van kunstwerken gaat om het samengaan van schoonheid, kennis, thema en gevoel.”

Carel Peeters en Fisun Güner vragen zich in hun artikelen terecht af of De Botton het wel echt meent, al die therapeutische interpretaties van de kunstwerken. In een interview dat Filosofie Magazine voorafgaand aan de expositie met De Botton had beantwoordt De Botton de vraag of hij niet bang is om zijn therapeutische lezing aan het publiek op te dringen. Zijn antwoord zegt in mijn ogen genoeg:

“Die vraag haakt aan bij een grotere bron van onrust in onze cultuur. Die is: “Wie ben jij om te bepalen hoe ik mijn leven moet leiden?” Niemand kent precies de noden van een ander en daarom lijkt elke poging om een kunstwerk te interpreteren bazig, dictatoriaal. Want die beperkt wat een ander kan denken. De elite van cultuurhoeders – in musea, maar ook aan universiteiten – is hier zo bang voor dat die niets meer durft te zeggen. Dus staat op het bijschrift bij een schilderij alleen het jaartal, de olie die gebruikt is en de stroming waartoe de kunstenaar behoort. Een meer suggestieve duiding kan immers tot onenigheid leiden… Ik vermoed dat veel mensen niet voldoen aan de karikatuur van het establishment, dat zich inbeeldt dat niemand wil worden lastiggevallen met de ideeën van een ander. Integendeel, de meeste mensen hebben geen idee wat ze moeten denken als ze voor een kunstwerk staan. Ze weten dat ze de Nachtwacht heel bijzonder horen te vinden, maar eigenlijk vinden ze het een doodsaai werk. Ze kijken veel liever naar een goedkope zwart-wit foto, maar dat hoor je in beschaafd gezelschap niet te vertellen.”

Het zogenaamde establishment weet niet wat het publiek van de kunst wil, maar meneer De Botton wel. Met zijn allen willen wij graag lastiggevallen worden door de interpretaties van Alain. Als die nu haarscherp en inspirerend zouden zijn, dan zou het misschien nog meevallen met de kritiek. Maar helaas zijn de giga post-its waarmee het Rijksmuseum gedecoreerd is zonder enige zinvolle inhoud en vol van kletspraat.

Meer over De Botton en ART IS THERAPY: the Guardian ‘de Botton as doorstepping self-help evangelist’.