Doen alsof je thuis bent
Filosoof Pieter Hoexum heeft zich toegelegd op het alledaagse en kan daar treffende observaties over schrijven. Dat deed hij al eerder in de Kleine filosofie van het rijtjeshuis (2014). Nu is hij op zoek gegaan naar een antwoord op de vraag wat ‘thuis’ eigenlijk is.
Tekst: Rogier van der Wal
Oost west, vreemd best
De directe aanleiding voor dit boek is het feit dat Hoexum zijn comfortabele rijtjeshuis in Purmerend een aantal keren verruilt voor het Adriaan Roland Holsthuis in Bergen (Noord-Holland), waar schrijvers en vertalers een maand kunnen verblijven om in alle rust te werken. Hoexum doet dat in totaal viermaal tussen februari 2015 en oktober 2018 en merkt daarbij hoe hij langzaam maar zeker steeds beter thuis raakt in het voor hem vreemde huis. Maar wat gebeurt er dan precies? Daarover schrijft hij een aantal korte, rake stukken, eerst los gepubliceerd en hier nu gebundeld. Daarbij is vaak een onderdeel van het huis de inspiratiebron, zoals het dak, de huissleutel, de voor- en achterdeur, het grote aantal binnendeuren of de trap naar boven. Maar ook de stilte in huis, die ’s ochtends behaaglijk is maar ’s avonds eerder beklemmend. Hoewel Hoexum niet in spoken gelooft, zijn er meerdere verhalen over tijdelijke bewoners die met name ’s nachts de aanwezigheid van Roland Holst voelden.
Het gaat ook over groeiende vertrouwdheid met de omgeving, waarbij Hoexum gaandeweg tijdens de ommetjes die hij dagelijks maakt ook zijpaden en sluiproutes ontdekt. Wanneer hij af en toe even naar Purmerend gaat, kunnen bij terugkeer in Bergen zijn eigen spullen hem daar vreemd voorkomen, en ook dat geeft hem dan weer te denken. Grappig detail: ongeveer op de helft van het boek stuit je op een tekening van de huiskamer en keuken van het rijtjeshuis dat de auteur in Purmerend met zijn vrouw en dochters bewoont, met commentaar erbij van tekenaar Jan Rothuizen.
Het wonder van de alledaagse dingen
Af en toe komen er in zijn stukken ook filosofen om de hoek kijken, zoals Heidegger en Ryle en voormalig Denker des Vaderlands René Gude, die Hoexum ooit op het spoor zette van het thema van dit nieuwe boek door hem te attenderen op een opmerking van Wittgenstein: ‘De aspecten van de dingen die voor ons het meest belangrijk zijn blijven ons door hun eenvoud en alledaagsheid verborgen.’ Die ambiguïteit van iets op waardeschatten en er tegelijk niet bij stilstaan zit in wat we onder ‘thuis’ verstaan.
‘Hoexum zet je aan het denken over zaken waar je normaal niet bij stilstaat’
Je eigen huis wordt door de jaren heen ook een soort rariteitenkabinet, een ‘Wunderkammer’, waar je wel mag ordenen maar niet leegruimen – Hoexum is kritisch over de drastische methodes van opruimgoeroes als Marie Kondo. Maar als we verhuizen kunnen we ook in ons nieuwe huis op den duur weer thuisraken. In dat kader citeert Hoexum een mooie spreuk van Roland Holst: ‘Geen mensch is, waar zijn leven woont, verlaten.’ Thuis heeft niet alleen een ruimtelijke maar ook een tijdsdimensie: het is een plek maar ook een moment of een periode. Ook kun je het zien als een netwerk van mensen en dingen. Iemand ging voor zijn proefschrift op zoek naar de kern van ‘thuis’ om die in een formule te vangen; volgens Hoexum is dat: huis + bewoner(s). Maar eigenlijk kan je beter niet proberen het begrip exact in de greep te krijgen, want dan ontglipt het je. Thuis is, zo concludeert Hoexum aan het eind van zijn boek, misschien vooral een kwestie van doen, bijvoorbeeld huishoudelijke klusjes, van ‘doen of je thuis bent’. Maar ook van geborgenheid, van een ‘recht op onzichtbaarheid’, de plek waar je je deur aan de binnenkant op slot kunt doen om binnen van je vrijheid te genieten.
Het is aardig om op deze manier een alledaagse notie als ‘thuis’ van diverse kanten te beschouwen. Net als bij Hoexums vorige boek over het rijtjeshuis zet het je zelf ook aan het denken, over zaken waar je normaal niet bij stilstaat. Een uitgebreide bronnenlijst met leessuggesties is bijgevoegd.
Pieter Hoexum, Thuis. Filosofische verkenningen van het alledaagse. Amsterdam: Atlas Contact, 2019.
