Denklicht. Pleidooi voor filosofisch onderwijs

In Denklicht. Pleidooi voor filosofisch onderwijs betoogt Don Kwast dat het onderwijs faalt, ten nadele van de samenleving als het onderwijs niet filosofisch is. Hij onderbouwt zijn pleidooi met behulp van de functies van onderwijs: kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming. Doordat hij theorie koppelt aan praktijkvoorbeelden biedt het boek veel houvast voor het geven van filosofisch onderwijs. Hieronder vindt u het voorwoord van Denklicht.

Video: Marieke Veen

Niemand begrijpt echt veel van het leven. Met name het waarom ervan is een raadsel. Roem en succes zijn geen garantie voor wijsheid. Filosofie is weliswaar een verlangen naar wijsheid, maar garandeert evenmin het bezit ervan. Het is kenmerkend voor de menselijke conditie dat wij in het duister tasten ten aanzien van de belangrijke vragen over het leven. Dat kan ontkend worden door op iconische wijze waarheden te creëren en aan andere mensen op te leggen, met vaak rampzalige gevolgen. Het kan voor depressies zorgen, diepe zwaarmoedigheid oproepen omtrent ons klaarblijkelijke onvermogen de zin van alles te begrijpen. Het kan daarentegen ook leiden tot het inzicht dat deze onwetendheid een intense schoonheid in zich bergt.

Niets draagt er meer toe bij dat wij onze eigen weg kunnen kiezen en begaan dan het ondoorzichtige raadsel dat het leven is. Omdat wij op de tast onze weg volgen, komt iedereen ergens anders op uit. Uiteraard zijn er velen die het niet aandurven om een eigen invulling te geven aan hun leven, uit angst voor het onbekende of uit luiheid om te veel dingen zelf te moeten bepalen. Zij houden zich vast aan anderen en volgen de voetsporen van wie hen zijn voorgegaan. Maar er zijn er ook die dat wel aandurven en hun eigen weg volgen. Succes of falen liggen zelden in onze eigen handen en zijn daarom niet bewonderenswaardig of verwerpelijk. Dat iemand zijn eigen weg gaat, eigen keuzes maakt, of dat althans probeert te doen, is een vorm van levenskunst. Het is het pogen zelf en de dapperheid die daaraan ten grondslag ligt die bewonderenswaardig zijn, niet waar het uiteindelijk toe leidt.

Het is menselijk om jezelf af te vragen waar het allemaal goed voor is. Wat is de zin van alles? Daar kan ik geen antwoord op geven, behalve voor mijzelf – mijn zin hoeft de uwe niet te zijn. Wel kan ik proberen een antwoord te geven op de vraag naar de zin van het nadenken over het leven met kinderen en adolescenten. In dit boek staat de vraag centraal waarom met jongeren op filosofische wijze samen nagedacht moet worden en waarom het vak filosofie deel moet uitmaken van het schoolcurriculum.

Niemand kan als vanzelf denken.
Het is een vaardigheid die geleerd moet worden

De zin van onderwijs is opvoeding. Dit opvoeden moet vooral begrepen worden als het tot groei en bloei brengen van de menselijke geest. Filosofie gaat over denken als het streven naar inzicht, het begrijpen van zin en betekenis. Inzicht is een vorm van zicht die geen visueel licht vergt, maar vooral denklicht. De geestelijke helderheid die wij mensen, vaak zonder het te beseffen, nastreven, is alleen bereikbaar als er nagedacht wordt, als in de geest een denklicht is ontstoken. Dan pas komt de mens als mens volledig tot zijn recht. De ontwikkeling van de mens als mens, dat is waar het in het onderwijs eigenlijk om gaat. Daarom is onderwijs zonder filosofie ondenkbaar.

Niemand kan als vanzelf denken. Het is een vaardigheid die geleerd moet worden. Iedereen die kan leren lezen, schrijven en rekenen, kan ook leren nadenken. Filosofie is het schoolvak waar bij uitstek geleerd wordt om zelf na te denken.

Helaas speelt filosofie momenteel slechts een marginale rol in het onderwijs. De meeste scholen bieden het vak niet eens aan en waar dat wel het geval is, blijft het niet meer dan een curiositeit in de marge van het curriculum.

Dit boek is een pleidooi voor filosofisch onderwijs. In het onderwijs zou het vak filosofie een veel grotere rol moeten spelen dan nu het geval is. Om dit te verduidelijken en van argumenten te voorzien, zal ik onder meer ingaan op de vraag naar de zin van onderwijs en de vraag wat filosofie ten aanzien daarvan te bieden heeft. Naar ik hoop zal dit niet alleen stof tot nadenken geven en zo hier en daar een denklicht aansteken, maar als pleidooi ook enige mate van overtuigingskracht hebben.

Dit boek is geschreven voor iedereen die geïnteresseerd is in onderwijs of daar beroepshalve mee te maken heeft. Van beleidsmakers tot docenten, ouders maar ook leerlingen. Tevens is het eerder een filosofisch boek dan een onderwijskundig werk. Centraal staan de vragen naar de zin en de betekenis van onderwijs en filosofie om van daaruit te komen tot een beantwoording van de vraag wat onderwezen moet worden en op welke wijze. Onderhuids is dit boek ook een antropologisch werk, omdat de vraag naar de menselijke conditie in belangrijke mate richting geeft aan het gevoerde pleidooi. Wat de mens tot mens maakt, is geen bijzaak en evenmin een gegeven feit. Het ligt aan de basis van elke onderwijsopvatting en kan daarom niet buiten beschouwing blijven in dit pleidooi.

Don Kwast, Denklicht. Pleidooi voor filosofisch onderwijs. Leusden: ISVW Uitgevers, 2018.