Tussen cyborg en wilde
Jan Staman & Pim Haselager in gesprek

iFilosofie #6

Tekst: Marit Pepplinkhuizen

Intelligent gedrag zit onder andere in het simpel optillen van een glas. Dat doen wij op efficiënte wijze zonder erover na te denken, terwijl het toch niet eenvoudig is om robots het net zo te laten doen. Intelligentie zit dus niet alleen in ons hoofd, maar ook in de lichamelijke handeling!

Dit zegt Pim Haselager, neurofilosoof en robotonderzoeker aan de Radboud Universiteit Nijmegen, in een gesprek met Jan Staman, directeur van het Rathenau Instituut. Haselager en Staman zijn van mening dat we niet zo bang moeten zijn een ‘cyborg’ te worden, want dat veronderstelt dat we weten wat de mens tot mens maakt. En precies dat weten we niet.

Robots zijn net koelkasten

De twee onderzoekers discussiëren over de verhouding tussen mens en machine. Sommige mensen denken dat robots steeds menselijker gemaakt kunnen worden en ons dan wellicht zullen gaan overheersen. Dit is volgens Staman en Haselager iets voor sciencefictionfilms en niet een probleem waar we ons nu al mee bezig moeten houden. Volgens Haselager zal een robot niet snel kunnen denken: en nu ga ik dit doen omdat ik dat wil. “Robots zijn wat dat betreft hetzelfde als een koelkast. Die kan wel aan of uit gaan, maar niet denken: laat ik eens wat anders gaan doen dan koelen. We kunnen een schaakrobot bijvoorbeeld wel zo instellen dat hij wil winnen of verliezen. Als hij in de winmodus staat, probeert hij te winnen en als hij in
de blundermodus staat, zal hij verliezen. Maar hij wil daarmee nog steeds niets.” Waarop Jan Staman zegt: “We kunnen een robot natuurlijk wel goed programmeren voor een bepaalde functie: hij kan heel goed afwassen, of stofzuigen.” “Maar een robot met beleving, die weten we niet te bouwen”, besluit Pim Haselager.

Autonomie

De meeste neurofilosofen en -wetenschappers reduceren de mens tot de hersenen. Dat vindt Haselager veel te ‘neurosimplistisch’. Zijn vizier staat op het gehele lichaam van de mens gericht. Als we alleen van de hersenen uitgaan, doet dat onze autonomie geweld aan. Mijn brein liet het me doen, zeggen we dan. Haselager zet deze theorie op zijn kop door te zeggen: ons denken staat in dienst van ons lichaam. Om menselijk gedrag te kunnen begrijpen zullen we moeten inzien dat cognitie met het lichaam vervlochten is. En dan gaat het niet alleen om de invloed van cognitie op ons handelen, maar het gaat er ook om hoe onze lichamelijke handelingsmogelijkheden ons bewustzijn beïnvloeden.

Klik op het omslag om het programmaboek Kenniskamer Intelligente Robots. Feiten, fabels en ficties. te downloaden.

Kan een robot autonoom handelen?

Als we lichaam en geest niet als twee onafhankelijk van elkaar functionerende onderdelen beschouwen, kunnen we volgens Haselager begrijpen waarom onze dagelijkse handelingen (zoals het optillen van een glas) intelligent zijn en wat de mens tot een autonoom wezen maakt. Autonomie wordt in de robotica en in de filosofie verschillend gedefinieerd. Een robot handelt volgens de robotica autonoom als hij onafhankelijk van de mens taken kan uitvoeren. In de filosofie wordt autonomie echter gedefinieerd als de capaciteit van de mens om doelen voor zichzelf te kunnen kiezen. Deze laatste vorm van autonomie kan een robot volgens Haselager niet bezitten, want in hoeverre kan een wezen voor een doel kiezen als dat doel al voorgeprogrammeerd is? Download hier Robotics, philosophy and the problemsof autonomy.

Herwilderen

We hoeven dus niet bang te zijn dat robots onze plek in de samenleving overnemen. Het Rathenau Instituut signaleert echter wel een ander probleem en maakt zich zorgen om het feit dat de mens steeds meer afhankelijk wordt van apparaten. Het Rathenau Instituut bepleit een middenweg tussen cyborgisering en ‘rewilding humans’. Herwilderen betekent simpelweg het loslaten van technologie, bijvoorbeeld je smartphone een week niet gebruiken. Jan Staman roept op om net als ‘de wilde’ in Brave New World van Aldous Huxley op te staan tegen de technologische ontwikkelingen die te ver gaan: “De wilde moet terug!” aldus Jan Staman. Download hier Overal robots. Automatisering van de liefde tot de dood.

Bekijk of download hier de podcast (item 13) van het interview.