Het vrolijke onderwijs

“Geef studenten opdrachten die te moeilijk zijn: eis het onmogelijke!”. Zo eindigt het inspirerende en helder geschreven Streven naar beter: Nietzsche als gids voor het hbo van Henriëtta Joosten. In het boek betoogt ze op een aanstekelijke wijze hoe hbo-docenten in een veranderende samenleving gebruik kunnen maken van Nietzsches stellingnames.

Tekst: Marieke Veen

Verschillende opvattingen van Nietzsche kunnen volgens Henriëtta Joosten – filosoof en hogeschooldocent – bijdragen aan beter onderwijs. Zijn beschouwingen over de wisselwerking tussen de apollinische orde en de dionysische chaos, over zelfoverstijging, zelfbeheersing en zelfstilering, over perspectivisme, strijd en de paradox, over vriendschap en het zoeken naar waarheid en over het experiment, oefening en training waarbij het falen net zo leerzaam is als het succes. ‘Beter’ in de zin van ‘beter toegerust worden’ voor een zich in rap tempo voortdurend veranderende beroepspraktijk zonder zekerheden.

Met deze insteek rekent Joosten tegelijkertijd Nietzscheaans af met de huidige waarden van ‘goed’ onderwijs: selectie aan de poort uitgaande van studenten die ‘bepaald’ zijn; de meetcultuur; het ruim baan geven aan getalenteerde studenten; klantgerichtheid zodat tevredenheidscijfers over de school een plek garanderen in de hoogste regionen van de vergelijkende Hogeschoolmonitor en kennisoverdracht.

Vijf kenmerken

Hier zet Joosten vijf kenmerken voor streven naar beter onderwijs gebaseerd op Nietzsches gedachtegoed tegenover. Allereerst is het zaak dat studenten leren omgaan met onzekerheid, doordat docenten hen confronteren met de pijnlijke aspecten van de beroepspraktijk die ze in de stage ervaren. Dit betekent eigen zekerheden bevragen, jezelf op het spel zetten, niets voor waar aannemen omdat het status heeft, en ontdekken dat geen enkele ordening of betekenisgeving blijvend is.

Joosten beoogt terecht excellentie voor álle studenten waarbij studenten vanaf de eerste hogeschooldag de wisselende krachten die in hen aanwezig zijn, leren kennen én hanteren en zichzelf voortdurend opnieuw kunnen vormgeven door steeds de eigen routines in denken en handelen te onderzoeken.

Kritisch leren denken en vanuit verschillende perspectieven naar de werkelijkheid leren kijken vindt plaats vanuit een gezamenlijke zoektocht waarbij docent en studenten in een waarheidszoekende vriendschap zichzelf en hun overtuigingen voortdurend bevragen en tegenspreken zodat de waarheden van het beroep zich blijven ontwikkelen. Dit behoeft een cultuur van oefenen waarbij vallen en opstaan een voorwaarde is om boven jezelf uit te stijgen.

Rolmodel

Wat van elke bladzij afspat, is de noodzaak om als docent een rolmodel te zijn. Iemand die in het diepe van de onzekerheid springt en met vallen en opstaan in een waarheid onderzoekende vriendschap met studenten zichzelf op het spel zet en boven zichzelf uitstijgt, die excelleert door voortdurend de nieuw gecreëerde werkelijkheid kritisch te bevragen op weg naar het onmogelijke. Dat is streven naar beter!

Joosten toont aan de hand van twee geslaagde praktijkcasussen aan dat het onmogelijke mogelijk is. Eerstejaarsstudenten gaan teksten te lijf die te hoog gegrepen zijn en ouderejaarsstudenten ontwikkelen een minor die nog jaren daarna gegeven wordt. Ze voegt er direct aan toe dat het hierbij niet gaat om het resultaat, maar om het proces waarin studenten voortdurend worden uitgedaagd om het onmogelijke te realiseren. En ja, dat kán ook fout gaan, dat moet fout mogen gaan: vallen en opstaan zijn noodzakelijk op weg naar excellent onderwijs!

Henriëtta Joosten, Streven naar beter: Nietzsche als gids voor het hbo. Uitgeverij Klement, 2016